Andvari - 01.10.1960, Qupperneq 20

210
STEFÁN l’JETURSSON
ANDVAIU
Gazt honum og lítið að þeim eftir að hinir gömlu flokkar sjálfstæðisbaráttunnar
tóku að riðlast á öðrum áratup aldarinnar og stéttaflokkar nútímans að risa í
O O
þeirra stað.
Árin 1909—1911 urðu Jóni Þorkelssyni að vonum ódrjúg lil útgáfustarfs;
enda fátt, sem eftir hann liggur frá þeim árum, annað en „Ævisaga Jóns Þor-
kelssonar skólameistara í Skálholti", að vísu ítarlegt safn heimilda, sem hann
gaf út á vegum Thorkilliisjóðs, með aðstoð Klemenz Jónssonar, árið 1910.
En er stuttum þætti hans í stjórnmálasögu landsins var lokið haustið 1911, var
þess ekki langt að bíða, að bækur tækju að streyma frá honum á ný. Árið 1912
byrjaði hann að gefa út „Alþingisbækur íslands" á vegum Sögufélagsins; vann
og síðan að útgáfu þeirra til æviloka. Voru þá komin fjögur bindi af þeim, frá
árunum 1570—1620, en safnað hafði hann efni í þær til ársins 1630, er hinar
reglulegu alþingisbækur hófust. Var þetta langstærsta og merkasta heimilda-
ritið um sögu þjóðarinnar á síðari öldum, sem Jón Þorkelsson gaf út, og tók
nánast við þar, sem „Islenzku fornbréfasafni“ átti að ljúka. En þótt hann hefði
þá bæði þessi stórvirki undir í einu, annað fyrir Sögulélagið, hitt fyrir Bók-
menntafélagið, lét hann sig ekki um það muna, að grípa á næstu árum í önnur
útgáfustörf, svo sem þegar hann gaf út „Ævisögu Jóns prófasts Steingrímssonar
eftir sjálfan hann“, fyrir Sögufélagið, á árunurn 1913—1916, „Ljóðmæli“ Bólu-
Hjálmars, með ævisögu skáldsins eftir sig, á árunum 1915—1919 og „Jón Þor-
láksson, dánarminning" — úrval af ljóðum langafa hans á Bægisá — árið 1919,
er öld var liðin frá dauða hans. í tómstundum byrjaði hann jafnvel að skrifa
„minningar" sínar árið 1917, og ætlaði að grípa í þær sér til gamans þau ár,
sem hann ætti eftir. Ekki lauk hann þeim þó nema fram á sjötta aldursár sitt,
og var það brot birt að honum látnum í „Blöndu“, fræðiriti Sögufélagsins, sem
hann átti meginþátt í að stofna, árið 1918, og gera að því fróðlega og læsilega
riti, sem það varð.
En það var fleira en ritstörf og útgáfustörf, sem Jón Þorkelsson þurfti að
sinna á þessunr árum, enda hlóðust þá ýms félagsstörf á hann. Formaður Sögu-
félagsins hafði hann að vísu verið frá stofnun þess, árið 1902, og var það allt
til æviloka; en nú varð hann forseti Þjóðvinafélagsins, að vísu ekki nema eitt
ár, 1912—1913, varaforseti Bókmenntafélagsins árin 1916—1918 — var og kjör-
inn heiðursfélagi Bókmenntafélagsins árið 1916 — og forseti þess frá 1918 til
æviloka. Má því segja, að stjórn Sögufélagsins og Bókmenntafélagsins vaet'
sameinuð í höndum hans fimm síðustu árin, sem hann lifði. Lét hann og
þá, sem ávallt fyrr, hendur standa fram úr ermum, þótt farinn væri að eldast,
og gerði talsverðar breytingar á bókaútgáfu Bókmenntafélagsins, — allar í þa
átt að efla þjóðlegt og fræðimannlegt útgáfustarf þess. Var Skímir þá dreginn