Andvari - 01.10.1960, Side 23

ANDVAHI
JÓN ÞORKELSSON ÞJÓÐSKJALAVÖRÐUR
213
Eg hef marga yndisstund
átt í gömlum tínrum,
stytt mér tíð og létt mér lund
ljóðum, sögum, rímum
og fást við fyrri menn;
þegar eg hóf það, þá var eg ungr,
það er mér hugstætt enn.
Að „fást við fyrri menn“, — það var yndi hans, bæði fræðimannsins og
skáldsins. Mörg kvæði hans fjölluðu um þá, — einkum miðaldamenn i sögu
íslands, sem ávallt voru honum kærastir: Ólöfu ríku, Björn í Ögri og Stefán
biskup, Ögmund Pálsson og Jón Arason. En fleira varð honum að yrkisefni en
slíkir stórhöfðingjar: Eitt fegursta Ijóð sitt orkti liann um Kvæða-Önnu, brenni-
merkta förukonu, sem uppi var um 1400 og ekki er getið í heimildum nema
örfáum orðum í einni annálsgrein. En að ekki þyrftu yrkisefnin endilega að
vera sótt svo langt aftur í tímann til þess að hann kynni að gera þeim góð skil,
sýndi hann eftirminnilega í kvæðinu um Minnu, sem fóstraði hann ungan
austur í Hlíð i Skaftártungu. Ekkert kvæði, sem hann orkti, var eins fullkomið,
í látleysi sínu og það.
Það var sem fyndi Jón Þorkelsson það á sér sumarið 1923, að ekki myndi
seinna vænna að hugsa til útgáfu á ljóðum ltans. Það sumar bjó hann þau
loksins undir prentun og birti í lítilli hók, sem hann kallaði „Vísnakver Forn-
ólfs“; kom það út rétt fyrir jólin það ár og vakti þá þegar mikla athygli. Engum
duldist, að þar væri sérkennilegt skáld, og raunar einstætt í íslenzkum nútíðar-
bókmenntum, lram komið; og lék það ekki lengi á tveimur tungum, hver það
væri, — svo ótvírætt sór vísnakverið sig í ætt við alkunna söguskoðun Jóns Þor-
kelssonar og mergjað mál hans. En óvænt uppgötvun var það fyrir margan,
sem Jrekkti hrjúfa skurn þess skapmikla manns og vinnuþjarks, að á bak við
bana byggi bæði stórbrotin og viðkvæm listamannssál, sem um langa ævi hefði
orðið að lúta í lægra haldi fyrir þrotlausu striti fræðimannsins. Sjálfur minntist
Jón Þorkelsson í öðru kvæði Vísnakversins, sem hann kallaði „Forspjallsorð",
ekki alveg sársaukalaust á þetta leyndarmál lífs síns:
Ég man þá daga æsku í,
ég ætlaði að gera margt;
en framkvæmt hef ég fæst af því, —
hið fáa tæpt og vart.
Nú líður á dag og lækkar sól, —
hvað lengi er vinnuhjart?