Andvari - 01.01.1998, Blaðsíða 74

72
JÓN YNGVI JÓHANNSSON
ANDVARI
hafi „lítt kært sig um samtímann“. Enn eru ekki færð önnur rök fyrir því en
þau sem finna má í túlkun Páls á kvæðinu og því samhengi sem hann setur
það í.
Það að lesa kvæðið sem sjálfslýsingu Gríms er í meira lagi hæpið án frek-
ari rökstuðnings. Sá skilningur byggir hins vegar augljóslega á ákveðinni
túlkunarhefð sem hefur orðið kvæðinu samferða úr formála Sigurðar Nor-
dals. Því má segja að höfundar kvæðisins sem Páll vitnar í séu tveir, Grímur
Thomsen, sem orti það upphaflega, og Sigurður Nordal sem hefur í for-
mála sínum „ort það upp“ sem sjálfslýsingu Gríms.6
Lokaorð Páls um Grím eru þessi, og hljóma meira en lítið kunnuglega
lesin strax á eftir Nordal: „Samtíminn höfðar sífellt minna til hans en forn-
öldin þeim mun meira og er þá ekki einungis átt við hina íslensku söguöld
heldur einnig gríska fornöld. Þar fann Grímur Thomsen þann andlega fé-
lagsskap sem hann saknaði úr eigin tíma.“7 Eini gallinn við þessa lýsingu á
Grími Thomsen, sem studd er línum úr „Bergrisa á 19. öld“ er sá að kvæðið
fjallar hvorki um íslenska söguöld né gríska gullöld. En líkt og með kvæðið
um Goðmund á Glæsivöllum virðist bilið milli yfirborðsmerkingar kvæðis-
ins og túlkunar þess hafa horfið, með þeirri afleiðingu að kvæði Gríms
fjallar ekki lengur um bergrisa á nítjándu öld, heldur beinlínis um nátttröll-
ið Grím Thomsen á Bessastöðum. Asamt Goðmundi á Glæsivöllum mynd-
ar það því einskonar samfellda ævisögu Gríms, þar sem „Á Glæsivöllum“
lýsir tímanum sem Grímur eyddi við störf fyrir Danakonung, en „Bergrisi á
19. öld“ tekur við eftir að heim er komið.
Slíkur lestur er í engu samhengi við kvæðið í heild sinni, og líklega
er það ekki sérlega vænleg leið til skilnings á Grími Thomsen heldur. Þótt
það sé ef til vill glannalegt að ætla einstökum túlkunum of mikinn áhrifa-
mátt mætti segja - og snúa þannig myndmáli Sigurðar Nordals gegn hans
eigin túlkun - að Grímur hafi verið heygður með fornöldinni með þeirri
einstrengingslegu túlkun að hann hafi verið þar svo fastur að það
hafi varnað honum sambands við samtíma sinn og þá sem á eftir honum
komu.
Ef við lítum á kvæðið í heild er mynd nátttröllsins augljóslega nokkuð
frábrugðin þeirri mynd sem Sigurður og Páll draga upp. Ljóð Gríms er
gróteskt, það lýsir trölli sem er blanda af dýri og manni og kemur úr ein-
hverskonar ómennskri fornöld. Annað erindið er sérstaklega gróteskt, þar
er lýst veiðum og kjötáti tröllsins, jafnvel blóðdrykkju. Ekki er síst athyglis-
vert að gaumgæfa lokaorð kvæðisins, sem koma strax á eftir margtilvitnuð-
um línum um nátttröllið. Ályktunin sem ljóðmælandi dregur þar af nátt-
tröllstilveru sinni í samtímanum er langt því frá að vera einföld eða fegr-
uð: