Andvari - 01.01.1998, Blaðsíða 109

andvari
RÖDD ÚR HÁTALARA - SKILABOÐ í TÓTTARVEGG
107
sértækari (hvenær kemur það til dæmis fyrir að við skiljum ekki eitthvað í
sjónvarpinu?), enda miðar gagnaskráning í bókum oft að varðveislu og út-
breiðslu á mjög háþróuðum upplýsingum. Prentkerfið einkennist líka af því
að ákveðin mótsögn er á milli þess að upplýsingar eru skráðar undir höf-
undarnafni en hins vegar er sem þessi sendandi, sjálfsveran „á bak við“
textann, sé aldrei til staðar, textinn vísi í raun ekki til hans. Eitt af lykil-
atriðum prentbyltingarinnar á fimmtándu og sextándu öld var að allar upp-
lýsingar voru skráðar undir höfundarnafni svo hægt væri að tryggja gildi
þeirra og að hægt væri að leita til þeirra aftur og finna þær, ekki síst þegar
aðrir höfundar vísuðu til þeirra.5 Petta tiltölulega flókna tilvísanakerfi er
burðarstoð þess menningarlega höfuðstóls sem býr í prentuðum bókum.
Boðskiptagildi bókarinnar byggir á flóknum innri venslum sem tryggja að
þrátt fyrir að hver ný bók virðist aðeins endurframleiða hráefni fyrri bóka
- hver ný bók felur fræðilega séð í sér alla þætti upplýsingakerfisins - er
menningarlegt vægi hennar óskorað. Bókin virðist því segja lesanda sínum
eitthvað mikilvægt um heiminn utan síns eigin miðlunarkerfis, án þess þó
að rneð boðskiptunum sé endilega stefnt að samsemd atburðar og boð-
flutnings. Pessi innbyrðis vensl prentaðra bóka við aðrar prentaðar bækur
urðu því til þess að til varð sjálfstæður tengslaheimur, kerfi sem Marshall
McLuhan líkti við stjörnuþoku (Gutenberg Galaxy) og Roland Barthes tal-
aði um sem heim Bókarinnar.6 Það er ekki fjarri lagi að segja að saga bók-
arinnar eftir prentun Gutenberg-Biblíunnar 1455 sé saga af upplýsinga-
miðlun sem býr sér til eigin merkingarheim og getur sökum öflugrar fram-
leiðslu- og flutningatækni margfaldað hann og flutt nánast hvert á land sem
er. En hún er ekki síður saga af „miðlunarsprengingu“, af sístækkandi
bylgju merkjasendinga í líki flugrita, dagblaða, tímarita og annarrra prent-
gagna. Gutenberg-stjörnuþokan er því vissulega miðlaður heimur, en ná-
vígi hennar við rafræn boðskipti og þær fjölbreyttu myndir upplýsingamiðl-
unar sem nútímaþjóðfélagið einkennist af hefur dregið fram sérkenni
hennar og takmarkanir. Tæknin neyðir notendur sína til að endurmeta
stöðu sína og breytir því hvernig sjálfsveran skilur sig í sögulegu samhengi
°g hvernig hún nýtir sér aðra miðla eins og bókina. Það er ekki hvað síst
þessi nýja staða sjálfsverunnar sem sagt er frá í Sjötíu og níu af stöðinni og
Landi og sonum. Bókmenntirnar skrá ekki aðeins merki síns eigin miðlun-
arheims, þær skrá einnig spor upplýsingamiðlunar fjölmiðlanna, samskipta-
kerfanna og rafrænu boðleiðanna. Þær sýna þannig afstöðu samfélagsins til
tækninnar en eru um leið sjálfar miðlunarleið sem er í stöðugri endurnýjun
Vegna núningsins við nýja miðla. Skáldsögurnar tvær eru því ekki aðeins
sögur um sveitabörn sem ýmist eru lent eða eru við það að lenda á mölinni,
þær eru ekki síður lýsingar á ólíkum miðlum, ólíkum leiðum við boðflutn-
mga og upplýsingaskráningu.