Andvari - 01.01.2001, Page 168

166
SOFFÍA AUÐUR BIRGISDÓTTIR
ANDVARI
ævi sína fram að fertugu en frásögninni lýkur um það leyti sem hún frelsast
til lifandi trúar, það eru þau tímamót sem marka sögulokin. Líkt og hjá
Ágústínusi er það þessi reynsla og einkum aðdragandi hennar sem er megin-
efni frásagnarinnar.22 Það er því með upphaf sjálfsævisagnaritunar íslenskra
kvenna líkt og með upphaf skáldsagnaritunar þeirra að þær halda sig innan
kunnuglegs sviðs í byrjun.23 Sjálfsævisögur kvenna taka síðan miklum
breytingum þegar líður á tuttugustu öldina, ekki síður en sjálfsævisögur karl-
anna.
V
Það sem einna athyglisverðast hlýtur að teljast í þróun íslensku sjálfsævisög-
unnar er sú þróun sem lýsa mætti sem vaxandi gengi skáldævisögunnar á síð-
ari hluta tuttugustu aldarinnar. Margir kvenhöfundar hafa nýtt sér þetta
blandaða form skáldskapar og sjálfsævisögu og má þar nefna verk höfunda
eins og Halldóru B. Bjömsson, Málfríðar Einarsdóttur og Jakobínu Sigurð-
ardóttur. Undir hugtakið skáldævisögu má einnig fella sjálfsævisöguleg verk
Halldórs Laxness, Sigurðar A. Magnússonar, Thors Vilhjálmssonar og Guð-
bergs Bergssonar (og áður hafa verið nefndir Benedikt Gröndal, Matthías
Jochumsson og Þórbergur Þórðarson í þessu sambandi). I skáldævisögunni
ríkir fagurfræðin ofar sannleikskröfunni eða kröfunni um hið hlutlæga raun-
sæi og því hafa slík verk yfirleitt meira bókmenntalegt gildi en margar „hefð-
bundnar“ sjálfsævisögur. Á hinn bóginn er skáldævisagan umdeild og er þá
sérstaklega deilt um „sagnfræðilegt gildi“ slíkra verka. Reyndar hafa sagn-
fræðingar ekkert síður deilt um sagnfræðilegt gildi hefðbundinna sjálfsævi-
sagna, en ekki ætla ég að blanda mér í þær deilur á þessum vettvangi.
Þegar litið er á þróun sjálfsævisögunnar á undanförnum áratugum kemur í
Ijós að þessi bókmenntategund hefur þróast í ýmsar áttir aðrar en að skáldævi-
sögunni. Hér mætti til dæmis nefna hinar svo kölluðu viðtalsbækur þar sem
eiginlegur höfundur (eða skrásetjari) er annar en sá sem segir frá í bókinni.
Guðmundur Hagalín varð fyrstur íslenskra höfunda til að rita slíkt verk þegar
hann skrifaði sögu Sæmundar Sæmundssonar skipstjóra, Virkir dagar I-II
(1936-1938). Þann þráð hafa ótal höfundar tekið upp síðan og óhætt er að
segja að á síðari hluta aldarinnar eigi sér stað ákveðin hnignun þessa forms
sem ég tel að eigi stóran þátt í því að sjálfsævisagan (og þá sérstaklega í
þessu viðtalsformi) hefur lækkað í áliti hjá unnendum góðra bókmennta. En
inn á milli leynast þó alltaf frásagnir, hvort sem þær eru skráðar af sögu-
manni sjálfum eða öðrum aðila, sem eiga fyllilega skilið þá athygli sem sjálf-
sævisagan óneitanlega vekur hjá almennum lesendum og vikið var að hér í
upphafi greinar.