Andvari - 01.01.1880, Blaðsíða 60

54
Nokkur orð um
sprunga í jarðarskorpuna, og þar ofan á hafi svo eld-
íjöllin myndazt eins og bólur. EldQöll eru flest nærri
sj<5, og halda menn því, að þar sje eitthvert samband á
inilli, og það sje spennimagn vatnsins, er fellur á glóandi
eimirju, og verður að gufu, sem veldur öllum þessum
miklu umbrotum. Hraun og vikur fá blöðrur sínar af
vatnsgufunni, og á eptir gosunum koma fram í hraun-
sprungunum ýms efni, er mest finnst af í sj<5 (helzt
ýms <'k]<5m-sambönd) og benda svo til þess, að þetta
gjörist af sjávarins völdum.
Á undan hverju eldgosi ganga stórir jarðskjálftar,
sem stundum geta náð yfir geysimikið svæði. Jarð-
skjálftinn 1755, er eyddi Lissabon, tók nálega yfir */6
hluta allrar jarðarinnar. |>egar Hekla gaus árið 1300,
skalf allt ísland og bœir fjellu víða. í iandskjálftum
gengur jörðin annaðhvort í byigjum eða upp og niður,
þegar krapturinn verkar á einum depii. Stundum sýn-
ist allt snúast í hring, eins og t. d. í landskjálftanum
í Riobamba í Suður-Ameríku árið 1797; þar umhverfð-
ist allt, hveitiekrur og kyrkjugarðar rótuðust upp, grafir
dauðra manna opnuðust, og húsin hrundu og hrœrðust
saman í eina þvögu. J>ar fórust 40 þúsundir manna.
J>að er eigi undarlegt, þó að menn sje hræddir við jarð-
skjálfta, því að engar umbyltingar náttúrunnar gjöra eins
mikinn skaða og manntjón. Árið 1693 fórust 60 þúsund
manna á Sikiley í landskjálfta, 1 Lissabon 1755 30 þús.,
í Kaiabríu 1783 40 þús. og árið 526 á Sýrlandi rúmar
200 þús. manna. í landskjálftum koma stórar sprungur
í jarðveginn, er opt gjósa upp eldi og reyk, vatn verður
gruggugt í brunnum, hverir og ölkeldur hverfa, og ár
breyta farvegi sínum. Árið 1597 hvarf t. d. hver fyrir
neðan Reyki í Ölvesi í landskjálfta, en kom fram aptur
fyrir ofan túnið. Jarðskjálftar hafa og mikil áhrif á
hafið, svo að það kemur aptur hvítfyssandi, og gleypir lönd
og borgir, brýtur skip og kastar þeim upp á þurrt land.