Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Blaðsíða 23

GUNNAR J. GUNNARSSON
skyldan er ekki virk í trúarathöfnum, s.s. kirkjugöngu og bæn. Sum barnanna hafa
þó kynnst trúariðkun hjá afa sínum og ömmu. Reynsla flestra þessara barna af
kristindóminum er því að miklu leyti bundin við skólann og er því að mestu vits-
munaleg og skortir hina tilfinningalegu og félagslegu hlið. Um helmingur barnanna
tilheyrði þessum hóp.
Þriðji hópurinn einkennist af því að fjölskyldur barnanna hafa neikvæða af-
stöðu til trúarlegrar lífsskoðunar. Hinu trúarlega er hafnað og veröldin guðlaus.
Trúarlegar athafnir gegna engu hlutverki. Sum barnanna eru óskírð og foreldrarnir
tilheyra í sumum tilfellum ekki þjóðkirkjunni. Hluti hópsins segist þó hafa rætt
trúarlegar spurningar við foreldra sína. Þau hafa því nánast eingöngu kynnst kristin-
dóminum í skólanum og eiga erfitt með að skilja trúarlegt lífsviðhorf og viðurkenna
það. Um það bil 1/6 tilheyrði þessum hóp (Munksgaard 1980:67-118).
I framhaldi af flokkun sinni ræðir Munksgaard mismuninn á hópunum nánar
út frá félagssálfræðilegu sjónarhorni. Hann leggur á það áherslu að meginmunur-
inn á börnunum í könnuninni snúist ekki um vitsmunalegan skilning þeirra og
þekkingu heldur fremur um skilning þeirra á því hvað trú er og hvaða gildi hún
hefur fyrir einstáklinginn. Ástæðan fyrir þessum mun er sú að umhverfi barnanna
hefur mótað þau mismunandi. Tileinkun hins trúarlega er félagslegt ferli og þar
skipta „samsömunin" og „eftirlíkingin" meginmáli. Þar sem hið trúarlega er virkur
þáttur í umhverfi barnsins samsamar það sig þeim þætti og líkir eftir því sem for-
eldrar og aðrir gera. Þar sem þennan þátt vantar er ekki um slíka samsömun að
ræða. Það hefur síðan afgerandi áhrif á hvernig barnið túlkar og skilur kristindóms-
fræðsluna í skólanum (Munksgaard 1980:119-149).
Niðurstöður Munksgaards eru um margt athyglisverðar og sýna hve mikil-
vægu hlutverki fjölskyldan gegnir í trúarlegri uppeldismótun og fræðslu. Börn sem
búa við aðstæður þar sem hið trúarlega skipar lítinn sess í daglegu lífi bæði upplifa
og skilja kristindómsfræðslu skólanna á annan hátt en börn þar sem trú og trúar-
iðkun er lifandi og eðlilegur þáttur í daglegu lífi. Það er ekki víst að það sé svo mikill
munur á vitsmunalegri þekkingu en það virðist vera munur á skilningi á gildi eða
mikilvægi trúarinnar í lífi fólks og einnig varðandi trúarlega iðkun og afstöðu.
Áhrif trúarlegrar uppeldismótunar í fjölskyldunni
Þessi dæmi frá nágrannalöndunum sýna hve mikilvæg sú trúarlega uppeldismótun
er sem fram fer í fjölskyldunni. Hún virðist hafa veruleg áhrif varðandi tilfinninga-
lega tileinkun trúarinnar sem og félagslega iðkun hennar og samsömun og þá um
leið skilning á gildi trúarinnar fyrir einstaklinginn. Niðurstöður Björns Björnssonar
og Péturs Péturssonar í rannsókn frá árinu 1986 á trúarlífi íslendinga benda í sömu
átt. Þeir segja: „Þessar niðurstöður styðja þá kenningu að grundvöllur að trúarlegri
mótun sé lagður innan veggja fjölskyldunnar. Aðrir aðilar, skóli, fjölmiðlar, félagar
og samtök, koma síðar við sögu og geta í vissum tilvikum breytt hinum trúarlega
bernskugrundvelli varanlega" (Björn Björnsson og Pétur Pétursson 1990:53-54).
Mikilvægi trúarlegs uppeldis innan fjölskyldunnar virðist staðfest með þeim
gögnum sem ég hef verið að vinna úr. í rannsókn minni spurði ég börnin hvort
lesið hefði verið fyrir þau kristilegt efni áður en þau urðu læs. Ég leyfi mér að líta á
21