Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Síða 88

SÉRHÆFÐ ÞEKKING KENNARA
að því hvað gerir góðan kennara góðan, m.a. vegna þess að góðir kennarar viti oft
ekki sjálfir hvað liggur að baki þess sem þeir gera vel. Markmið þeirra var að
skyggnast inn í hugsun kennara og í því skyni rannsökuðu þau hugsanaferlin sem
tengja það sem kennarar gera í kennslustundum og kenningarnar að baki námsefni
og kennsluaðferð. Fylgst var með samtals 36 kennslustundum hjá níu reyndum
kennurum og níu kennaranemum. í stuttu máli sagt telja Sánchez, Rosales og
Canedo að því sýnilegri sem unnt sé að gera þessi hugsanaferli, þeim mun meiri
líkur séu til þess að unnt sé að kenna nýliðum að ná valdi á þessum ferlum og bæta
þannig kennslu í framtíðinni. En strangt til tekið þarf góður kennari, „sérfræðing-
ur", líklega ekki á þessari vitneskju að halda til að halda áfram að kenna vel og þróa
sitt góða starf fyrst honum hefur tekist hingað til að komast af án þess að vita ná-
kvæmlega hvernig hann fór að því að tengja saman fræði og starf í kennslustofunni.
Af þessum vangaveltum ætti því að vera orðið næsta ljóst að svarið við spurn-
ingunni Geta rannsóknir á starfi kennara bætt vinnubrögð þeirra? er ekki einfalt, enda
þótt maður vilji gjarna trúa því að rannsóknir á störfum kennara séu nokkurs virði í
þeirri viðleitni að gera skólastarf betra.
Vafinn sem leikur á hagnýtu gildi sál- og kennslufræðilegra rannsókna á störf-
um kennara við að bæta kennslu og kennaramenntun leiðir mig til að skoða þessar
rannsóknir af félags- og menntunarfræðilegum sjónarhóli. Ég undirstrika jafnframt
að sál- og kennslufræðilegar rannsóknir eru mikilvægar fyrir þróun félags- og
menntunarfræðikenninga um sérhæfð störf því þær varpa ljósi á hlutverk sérhæfðr-
ar vinnu í eðlilegu samhengi. I sál- og kennslufræðilegum rannsóknum er gengið út
frá því sem vísu að hin verðmæta þekking búi í fólki en ekki í stofnunum eða regl-
um og þess vegna þurfi að rannsaka hvað kennarar gera. Af hinum félags- og
menntunarfræðilega sjónarhóli séð eru því skilgreining Sternbergs og Horvaths á
staðalkennara og rannsókn Sánchez, Rosales og Canedo á hugsanaferlum ekki ein-
ungis til þess fallnar að auka þekkingu á starfinu í einhvers konar óhlutbundnum
skilningi sem kannski nýtist til að bæta skólastarf, heldur eru þær meðvituð og
ómeðvituð félagsleg stjórnlist til að auka veg sérhæfni í kennarastarfinu með því að
gera hana sýnilegri. Ég nota hér hugtakið félagsleg stjórnlist á líkan hátt og franski
félagsfræðingurinn Pierre Bourdieu (sjá t.d. Bourdieu 1984,1988,1989, Bourdieu og
Wacquant 1992, Larson 1990, Ingólf Ásgeir Jóhannesson 1991,1992,1993). Því mið-
ur er hið fallega íslenska orð, stjórnlist, villandi þýðing á hugtaki Bourdieus, strate-
gíur, þar sem stjórnlist gefur til kynna að um sé að ræða þaulhugsaða, meðvitaða
aðgerð. Félagslegar strategíur eru hins vegar í senn þaulhugsaðar en ómeðvitaðar
og þær eru árangursríkastar vegna þess að sá sem á í hlut veit ekki alveg ná-
kvæmlega hvað hann er að gera - en veit samt nokkurn veginn að það muni heppn-
ast, rétt eins og reyndu kennararnir í spænsku rannsókninni. Hér mun ég þó nota
félagsleg stjórnlist um hugtakið.
Stjórnlist í hinum bourdieuíska skilningi og því félagsfræðilega samhengi sem
hér um ræðir, þ.e. um skipulag sérhæfðrar vinnu, er byggð á sannfæringu hópa
fólks um að sú þekking sem einstaklingar hópsins búa yfir sé bráðnauðsynleg til að
geta sinnt því starfi á forsvaranlegan hátt sem þeir telja sig eiga rétt, gjarna einka-
rétt, á að sinna. Læknar hafa t.d. skapað lærða orðræðu um lækningar, hjúkrunar-
86