Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Síða 168

SKÓLINN O G FÉLAGSLEGAR FRAMFARIR
Með tilliti til menntunar merkir þetta að þessi störf í skólanum eiga ekki að vera
einber hagnýt ráð eða vanabundnir starfshættir, svo að nemendur öðlist betri
tæknilega færni sem matreiðslumenn, saumakonur eða trésmiðir, heldur eiga þau
að vera virkar miðstöðvar vísindalegs skilnings á náttúrlegum efnum og ferlum, út-
gangspunktar sem börnin verði leidd frá til skilnings á sögulegri þróun mannsins.
Raunverulegri þýðingu þessa verður betur lýst með einu dæmi sem tekið er úr
raunverulegu skólastarfi heldur en með almennri orðræðu.
Ekkert verkar undarlegar á meðalgreindan gest en að sjá drengi jafnt sem telp-
ur á tíu, tólf og þrettán ára aldri upptekin við að sauma og vefa. Ef við skoðum
þetta frá því sjónarmiði að drengirnir séu að búa sig undir að festa tölur á og bæta
föt þá fáum við þrönga nytsemishugmynd - grundvöll sem tæplega réttlætir að
þessari tegund vinnu sé gert hátt undir höfði í skólanum. En ef við skoðum það frá
annarri hlið sjáum við að þessi vinna gefur útgangspunktinn þaðan sem barnið
getur fylgt framförum mannkyns í sögunni og jafnframt fengið innsýn í efnin sem
notuð eru og þau tæknilegu lögmál sem koma við sögu. I tengslum við þessi störf
er söguleg þróun mannsins endurtekin í höfuðatriðum. Til dæmis fá börnin fyrst í
hendur hráefnið - hörirtn, baðmullarplöntuna, ullina eins og hún kemur af kindinni
(enn betra ef við gætum farið með þau á staðinn þar sem kindurnar eru rúnar).
Síðan eru þessi efni rannsökuð frá því sjónarmiði hvernig hægt er að nota þau. Til
að mynda er gerður samanburður á baðmullarþræðinum og ullarþræðinum. Ég
vissi það ekki fyrr en börnin sögðu mér það að ástæðan fyrir því að baðmullariðn-
aðurinn komst svo seint á legg samanborið við ullariðnaðinn er sú að það er svo
afar erfitt að losa baðmullarþráðinn frá fræjunum með höndunum. Börnin í einum
hópnum unnu í hálftíma við að losa baðmullarþræðina frá fræbelgnum og fræjun-
um og tókst að ná út tæpri únsu. Þau áttu hægt með að trúa því að ein manneskja
gæti aðeins hreinsað eitt pund á dag með höndunum og skildu hvers vegna forfeð-
ur þeirra klæddust ullarfötum í stað baðmullarfata. Meðal þess sem þau uppgötv-
uðu að hefur áhrif á hlutfallslegt notagildi baðmullar og ullar var hve stuttur baðm-
ullarþráðurinn er samanborið við ullarþráðinn, sá fyrri að meðaltali um einn þriðji
úr tommu að lengd en sá síðari allt að þrjár tommur; einnig að baðmullarþræðirnir
eru sléttir og loða ekki saman en ullarþræðirnir loða saman sökum þess að ullin er
gróf og auðveldar það spunann. Börnin réðu fram úr þessu sjálf með hinu raun-
verulega efni og aðstoð spurninga og hugmynda frá kennaranum.
Síðan lögðu þau sig eftir þeim aðferðum sem nauðsynlegar eru til að búa til klæði
úr þráðunum. Þau fundu aftur upp fyrstu kambana til að kemba ullina - tvö bretti
með oddhvössum pinnum í til að klóra hana sundur. Þau fundu aftur upp einföldustu
aðferðina til að spinna ullina - gataðan stein eða annan þungan hlut sem ullin er látin
fara gegnum og dregur út þráðinn þegar honum er snúið hratt. Næst fundu þau upp
snælduna sem var snarsnúið á gólfinu meðan bömin héldu ullinni í höndunum þar til
hún var smám saman dregin út og undin upp á hana. Síðan er bömunum kynnt sú
uppfinning sem er næst í sögulegri röð og hún fundin út með tilraunum svo að nauð-
syn hennar verði ljós. Áhrif hennar eru rakin, ekki aðeins á þessa sérstöku iðngrein
heldur einnig á samfélagslega lifnaðarhætti - og fæst þannig yfirlit yfir allt ferlið fram
til hins alhliða vefstóls nú á dögum og allt sem fylgir beitingu raunvísinda við nýtingu
166