Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Síða 170

SKÓLINN O G FÉLAGSLEGAR FRAMFARIR
ekki fengið neitt tækifæri til að þroska ímyndunarafl og samúðarskilning varðandi þau
félagslegu og vísindalegu gildi sem er að finna í starfinu. Sem stendur eru þær hvatir
sem liggja til grundvallar iðnaðarkerfinu annaðhvort vanræktar í reynd eða hreinlega
afskræmdar á skólatímanum. Þar til meðfæddir hæfileikar til að smíða og framleiða eru
teknir skipulegum tökum á bemsku- og unglingsárum, þar tii þeir eru þjálfaðir í félags-
legar áttir, auðgaðir með sögulegri túlkun, þeim stjómað og varpað ljósi á þá með vís-
indalegum aðferðum, emm við vissulega ekki í neinni aðstöðu til jafnvel að finna or-
sakir efnahagsmeina okkar, hvað þá að fást við þær á árangursríkan hátt.
Ef við förum nokkrar aldir aftur í tímann finnum við raunverulega einokun á
lærdómi og þekkingu. Orðið eign á lærdómi og þekkingu er reyndar viðeigandi. Lær-
dómur og þekking voru stéttarmál. Þetta var óhjákvæmileg afleiðing félagslegra
aðstæðna. Það var engin hugsanleg leið fyrir almenning að hafa aðgang að bóklegri
þekkingu. Þekkingin var geymd og falin í handritum. Af þeim voru aðeins fá til
þegar best lét og það þurfti langan og erfiðan undirbúning til að geta notfært sér
þau. Óhjákvæmilegt var að við þessar aðstæður kæmi fram lærð stétt æðstu presta
sem héldu vörð um fjársjóð sannleikans og útdeildu honum til almennings með
ströngum takmörkunum. En þetta hefur breyst og það er bein afleiðing iðnbylting-
arinnar sem hér hefur verið fjallað um. Prentlistin var fundin upp; hún var gerð að
verslunarvöru. Bækur, tímarit og dagblöð margfölduðust og urðu ódýrari. Með til-
komu eimreiðarinnar og ritsímans mynduðust tíð, hröð og ódýr sambönd og sam-
skipti með pósti og rafmagni. Ferðalög hafa verið auðvelduð; fólki hefur verið gert
óendanlega miklu auðveldara að hreyfa sig, með gagnkvæmum skoðanaskiptum
sem því fylgja. Afleiðingin hefur orðið bylting á sviði hugmynda og hugsunar.
Þekking hefur verið ,sett í umferð'. Þótt enn sé til, og verði sennilega alltaf, sérstök
stétt sem fæst sérstaklega við rannsóknarstörf, er útilokað að héðan í frá verði til
sérstök lærðra manna stétt. Það er tímaskekkja. Þekkingin er ekki lengur óbifanleg
storka; hún er orðin fljótandi. Hún er á fleygiferð í öllum straumum samfélagsins
sjálfs.
Auðvelt er að sjá að þessi bylting, hvað varðar efnivið þekkingarinnar, hefur í
för með sér greinilega breytingu á viðhorfi einstaklingsins. Örvandi áhrif af vits-
munalegu tæi hellast yfir okkur með alls konar móti. Líf sem er eingöngu vitsmuna-
legt, líf fræðimennsku og lærdóms, fær þannig mjög breytt gildi. Orðin ,academic' og
,scholastic' eru að verða skammaryrði, í stað þess að vera heiðurstitlar.
En allt þetta þýðir óhjákvæmilega breytingu á afstöðu skólans, og við eigum
enn langt í land með að gera okkur grein fyrir hve mikill áhrifamáttur þessarar
breytingar verður. Kennsluaðferðir okkar, og að verulegu leyti námskráin okkar,
eru arfur frá því tímabili þegar lærdómur og vald á tilteknum táknum, sem veittu
eina aðganginn að lærdómi og þekkingu, skiptu öllu máli. Hugsjónir þessa tímabils
eru enn ráðandi að miklu leyti, jafnvel þar sem ytri aðferðum og námsgreinum
hefur verið breytt. Við heyrum stundum andmæli gegn því að taka upp kennslu í
handmennt, listum og raunvísindum í grunnskólum og jafnvel framhaldsskólum á
þeim forsendum að þessum greinum hætti til of mikillar sérhæfingar - að þær skaði
núverandi kerfi sem leggur áherslu á ríkulega, almenna menntun. Þessi andmæli
væru hlægileg hefðu þau ekki oft verið svo áhrifarík að hörmulegt má kalla. Það er
168