Uppeldi og menntun - 01.01.2000, Síða 105

ELSA SIGRÍÐUR JÓNSDÓTTIR
vitneskjan um okkar „félagslega sjálf" (Maccoby, 1980:267). Sú tilfinning að tilheyra
hópi skapar öryggiskennd og auðveldar samskipti. Sé hins vegar litið niður á hópinn
og hann vanmetinn í þjóðfélaginu, fylgir vanmáttarkennd hinu félagslega sjálfi.
Kynþáttafordómar felast í meðvitaðri og ómeðvitaðri trú á að fólk af öðrum
kynþáttum sé óæðra en fólk af manns eigin kynþætti. Um er að ræða sambland af
mismunun og fordómum sem beinast að ákveðnum hópum. Kynþáttamismunun er
tvenns konar. Annars vegar einstaklingsbundin og hins vegar stofnanabundin mis-
munun sem veldur því að ákveðnir hópar bera skarðan hlut frá borði (Gollnick og
Chinn, 1998:93). Ekki er ólíklegt að börn verði fljótt vör við kynþáttafordóma því að
börn allt niður í 3ja ára vita um röðun fólks eftir litarhætti og kynþætti, þar sem
hvítt fólk er efst í virðingarstiganum og svart fólk neðst (Siraj-Blatchford, 1994:4-5).
Rannsóknir í Bretlandi (Biggs og Edwards, 1992:175; Ogilvy, Boath, Cheyne,
Jahoda og Schaffer, 1990:10-11) hafa leitt í ljós að starfsfólk í leikskólum talar síður við
böm frá Suður-Asíu og böm af afrískum uppruna en hvíta jafnaldra þeirra. Þetta hefur
bæði verið skýrt með tungumálaerfiðleikum og kynþáttafordómum. Tunga og menn-
ing tvítyngdra bama er þá ekki viðurkennd eins og sést þegar vitnað er til kertnara
sem segja: „Ég kem eins fram við öll bömin" (Biggs og Edwards, 1992:161), það er að
segja eins og þau séu öll hvít og tilheyri einungis einni menningu.
Erlendar rannsóknir sýna að afstaða leikskólakennaranna til margbreytileikans
meðal bamanna skiptir máli. Þar sem uppeldi og kennsla tvítyngdra bama gekk vel,
einkenndist skólaandinn af því að litið var á ólíka menningu bamanna sem góðan kost
til að auðga starfið (Reid, 1992:16-19). Þar sem böm eru mjög næm á umhverfi sitt
verða þau fyrir miklum áhrifum af skoðunum og viðhorfum starfsfólks leikskólanna.
Erlendis er talað um að kynþáttafordómar gegnsýri vestræn samfélög, þeir eiga sér
langa sögu og fara oft leynt. Á íslandi hafa kynþáttafordómar lítið verið rannsakaðir
en miðað við hve viðhorf okkar fara í mörgum greinum saman við gildismat annarra
vestrænna landa er ekki ólíklegt að fordóma gætt einnig hér gagnvart öðrum þjóðum.
Væntingar kennara hafa oft úrslitaáhrif á getu bamanna og litlar væntingar til
tvítyngdra bama er talin ein helsta ástæða fyrir lélegri frammistöðu þeirra í skólum
víða um heim. Námskrá og kennsluaðferðir skólans eru spegillinn sem nemendur
nota þegar þeir eru að gera sér mynd af sér sem námsmönnum. Endurspegli uppeldis-
fræði og námskrá skólans ekki mál þeirra og menningu, upplifa nemendurnir að þeir
séu lítils virði og utangátta (Cummins, 1996:14).
II. BÖRN í TVEIMUR MENNINGARHEIMUM
Hér verður dregin upp mynd af þremur leikskólabörnum sem eru útlend í aðra
ættina og íslensk í hina. Nöfnum barnanna og foreldra þeirra svo og staðháttum
hefur verið breytt til að tryggja leynd þátttakenda.
Kristín Ómarsdóttir er 5 ára gömul, dökkhærð, lagleg telpa með hálfsítt hár. Hún
á tælenska móður sem kölluð er Nan og íslenskan föður að nafni Ómar Sigurðsson.
Ómar er ljósmyndari og Nan vinnur í verslun. Kristín er fædd á íslandi og foreldrar
hennar hafa búið hér í 6 ár.
Lárus Bjarnason á franska móður, Marie sem er kennari að mennt. Faðir Lárusar
103