Uppeldi og menntun - 01.01.2000, Síða 119

GUÐRÚN STEFÁNSDÓTTIR
snertingu og til þess að lítið barn taki þátt í samspili við móður sína verður fjarlægð
frá andliti móður að andliti barns að vera 20-30 sm. Smátt og smátt fer barnið að
kanna andlit móður sinnar og hún fer að sýna því hluti og leikföng til að skoða. Á
þessu lærir barnið að skipta athyglinni milli andlits móðurinnar og hlutar eða leik-
fangs en slíkt er forsenda þess að tveir aðilar geti átt boðskipti urn eitthvað sam-
eiginlegt (Nafstad 1992). Sterk tengsl eru milli þróunar öryggistilfinningar og könn-
unaratferlis hjá litlu barni. Barnið notar mótaðila sína sem örugga höfn þegar það
kannar umhverfi sitt (Bowlby 1969). Barn sem ekki er öruggt í umhverfi sínu fer
ekki í könnunarleiðangra og öll orka þess fer í að verða sér úti um þetta grund-
vallaröryggi. Öryggi barns byggir á reynslu þess af að vera skilið og svarað af ann-
arri manneskju sem það getur treyst (Nafstad 1996).
Skortur er á rannsóknum á tengslamyndun mikið fatlaðra barna og mótaðila
þeirra en margt bendir til að oft komi brestur í tengslamyndun þeirra frá upphafi.
Atferli þeirra er sjaldan túlkað vegna þess hversu óljóst það er. Margir telja það
orsök þess að bömin sýna fljótt einhvers konar sjálfsörvandi atferli, hrista höfuðið,
bíta í hendur sér, veifa höndum, svo dæmi sé tekið. Sjálfsörvandi atferli gefur sjald-
an tilefni til túlkunar (sbr. túlkun móður á gráti, svipbrigðum og atferli barnsins) og
oftast er reynt að draga úr því eða koma í veg fyrir það (Martinsen 1992, Fröhlich
og Haupt 1984).
Ungbarnarannsóknir síðari ár hafa meðal annars beinst að virknistigum (be-
havioral state) barnsins, en þau segja til um á hvaða stigi virkni barnsins er hverju
sinni. Virknistig barns leggja grunn að samspili þess við umhverfi sitt fyrstu mán-
uðina. Þau eru:
1. Djúpur svefn: Augun eru lokuð, reglubundinn andardráttur. Barnið
hreyfir sig ekki nema ef það hrekkur við t.d. við óvænt hljóð.
2. Léttur svefn: Augun eru lokuð, óreglulegur andardráttur og hreyfingar.
3. Vökuástand þar sem barnið er vökult, tekur á móti en er óvirkt. Augu
þess eru opin en það hreyfir sig lítið.
4. Vökuástand þar sem barnið er vel vakandi og virkt. Barnið hreyfir sig
mikið, andardráttur þess er óreglulegur.
5. Grátur. Barnið er með hálfopin augu, hreyfir sig mikið og óreglulega
(Brazelton 1984, Prechtl 1974, og Wolf 1987).
Á hverju virknistigi eru sérstök viðbrögð einkennandi. Atferli barnsins og viðbrögð
hafa öll boðskiptagildi ef við þeim er brugðist á eðlilegan hátt sem merkjum um
tilfinningar, óskir og áhuga. Barnið brosir t.d þegar virkni þess er á þriðja stigi, það
grætur á því fimmta, en með því að gráta tjáir barnið skýrast tilfinningar sínar.
Svipað atferli en ekki eins skýrt er þegar barnið hreyfir sig mikið, venjulega á fjórða
stigi, yfirleitt handleggi og fætur.
Niðurstöður rannsóknar sem gerð var í Noregi 1998 gefa vísbendingu um að
mikið fötluð börn sýni yfirleitt önnur viðbrögð á öllum virknistigum (Grottland,
Jacobsen, Andreassen, 1998). Talið er að annaðhvort sé það bein afleiðing af sköð-
unum sem orsökuðu fötlunina eða óbein afleiðing af því að barnið fær minni við-
brögð frá umhverfinu. Vöntun á sjónáreitum leiðir t.d til þess að barnið sefur meira
117