Uppeldi og menntun - 01.01.2000, Side 149

SIGURÐUR KRISTINSSON
Til að standast ströngustu kröfur þyrfti skilgreiningin að staðhæfa bæði (iiia) og
(iiib). En eru þessar staðhæfingar sennilegar? Mun auðveldara að er fallast á (iiia)
en (iiib), enda segir hún minna. í fljótu bragði virðist tiltölulega auðvelt að fallast á
að hafi manneskja staðist nægilegar og réttar kröfur námsbrautar sem veitir starfs-
réttindi þá hafi hún öðlast eiginlega starfsmenntun á viðkomandi sviði. Erfiðara er
að samþykkja þá staðhæfingu (iiib) að manneskja hafi því aðeins öðlast eiginlega
starfsmenntun að hún hafi staðist nægilegar og réttar kröfur slíkrar námsbrautar.
Gagndæmi við (iiib) væri einstaklingur sem hefur starfsmenntun án þess að hafa
nokkurn tíma verið skráður í formlegt nám. Annað dæmi væri einstaklingur sem
hefur starfsmenntun án þess að hafa lokið námi sem veitir starfsréttindi. Þessa
möguleika er ekki hægt að útiloka með skilgreiningu.
Athugið að spurningin er ekki hvort slík dæmi séu líkleg og þaðan af síður
hvort snjallt sé fyrir fagstéttir að hafa hátt um þennan möguleika. Spumingin er
eingöngu sú hvort þau séu möguleg; hvort réttur skilningur á hugtakinu starfs-
mermtun útiloki þau. Mér sýnist þau vel möguleg. Ef tilvist almáttugs Guðs er
möguleg má hugsa sér að hann (eða hún) fremji kraftaverk með því að skapa hinn
fullkomna kennara, fullmótaðan án hjálpar frá þar til gerðum námsbrautum.
Segjum að þetta gerðist og við fengjum tækifæri til að ræða við þennan einstakling
um uppeldisfræði, þroskasálfræði, námssálfræði og aðrar bóklegar greinar sem
tengjast kennarastarfi, einnig að fylgjast með kennsluaðferðum hans, leggja fyrir
hann ýmis próf, kanna árangur og þroska nemenda hans o.s.frv. Mér virðist að ef
þessi kennari uppfyllir allar þær væntingar sem gera má til góðs kennara þá hafi
hann eiginlega starfsmenntun kennarans, alveg óháð því hvernig þessir hæfileikar
hans urðu til.
Ef þetta er samþykkt þá blasir við að starfsmenntun verður ekki skilgreind sem
afurð tiltekins ferlis (procedural definition), heldur sem ástand sem sjálft hefur til-
tekna eiginleika. Ferlisskilgreiningar eiga stundum rétt á sér. Til dæmis vilja sumir
skilgreina réttlæti í skiptingu gæða með því að lýsa ferli en ekki útkomu. Einfalt
dæmi til skýringar væri að ef peningar skipta um hendur vegna veðmáls sem
gengið er til af fúsum og frjálsum vilja og þannig að allir eigi jafna möguleika til
vinnings, þá sé endanlegur hlutur hvers og eins sanngjarn, sama hver útkoman er.2
Svo annað dæmi sé tekið kemur það viðhorf til álita að siðadómar séu réttir þá og
því aðeins að þeir verði til við umræður sem uppfylla tiltekin skilyrði um leikreglur
og þekkingu og teljist þannig frjálsar og skynsamlegar.3 En í ljósi dæmisins um
2 Sjá John Rawls, A Theory ofjustice, Oxford University Press 1973, s. 85-86. Rawls ber þetta saman við það þegar
gengið er út frá því að ákveðin tegund skiptingar sé sanngjöm, t.d. jöfn skipting, og í ljósi þess reynt að upp-
götva ferli sem tryggi þess konar útkomu. Til dæmis megi treysta því að útkoman í skiptingu tertu á milli
hungraðra afmælisgesta verði jöfn ef þeirri reglu er fylgt að sá sem sker tertuna fái síðustu sneiðina (s. 85).
3 Þýski heimspekingurinn Júrgen Habermas er oft talinn helsti málsvari þessa viðhorfs. Kenningar hans um
þetta efni eru í brennidepli í nýlegum skoðanaskiptum íslenskra heimspekinga um hlutverk heimspekilegrar
siðfræði, sjá Vilhjálm Árnason, „Leikreglur og lífsgildi. Hugleiðing um hlutverk siðfræðinnar," Broddflugur,
Háskólaútgáfan 1997, s. 194-204; „Hvers er siðfræðin megnug? Frekari hugleiðingar um leikreglur og lífs-
gildi," í Jón Á. Kalmansson ritstj. Hvers er siðfræðin megnug? Siðfræðistofnun 2000, s. 145-168; og „Á rauðu ljósi:
Andsvar við gagnrýni á „Leikreglur og lífegildi,"" í Hvcrs er siðfræðin megnug, s. 219-238; einnig Róbert H.
Haraldsson, „Einræða, umræða og samræða: Um leikreglur og lífsgildi," í Hvers er siðfræðin megnug, s. 169-188
og Jón Á. Kalmansson, „Hlutverk siðfræðinnar?" í Hvers er siðfræðin megnug, s. 189-217.
147