Uppeldi og menntun - 01.01.2000, Síða 162

UMHVERFISMENNT í ÍSLENSKUM SKÓLUM
árum um umhverfismennt en áður, en ráðstefnan Miljö91 örvaði þá starfsemi mjög
eða öllu heldur undirbúningurinn fyrir hana. Ennfremur má rekja mikilvægar
ákvarðanir Námsgagnastofnunar um útgáfu á námsefni í þágu umhverfismenntar
til þessara ára. Hliðstætt gegnumbrot og viðurkenning á umhverfismennt í reynd
hafði gerst 10-15 árum áður hjá nágrannaþjóðunum t.d. Svíum (Stefán Bergmann
1995).
MAÐUR, NÁTTÚRA, UMHVERFI, MENNING
Nýjar áherslur og viðfangsefni geta átt erfitt uppdráttar í skólum og sjaldnast eru
gerðar umfangsmiklar skipulagsbreytingar til að rýma til fyrir þeim. Umhverfis-
mennt er dæmi um þetta. Hún er eins konar kall tímans og viðleitni til að auka
menntun varðandi manninn og umhverfi hans og til að þroska færni til að byggja
upp haldbær samskipti manns og náttúru og skynsamlega mótun umhverfisins
með komandi kynslóðir í huga.
Umhverfismennt var ekki gerð að nýrri námsgrein í grunnskólum í nágranna-
löndum og er það ekki heldur hér á landi. Farin er sú leið að gera hana að nýrri vídd í
kennslugreinum sem fyrir eru eða taka hana upp í þverfaglegum umhverfisverk-
efnum. Fyrir þessu eru vissulega allgóð rök, s.s. margbreytileiki viðfangsefnanna og
þverfaglegt eðli þeirra. En það reynir mjög á skilning og skilgreiningu á því hvað
umhverfismennt er og á skipulag og frumkvæði í skólunum við þessar aðstæður.
Að mati greinarhöfundar fjallar kjarni umhverfismenntar um manninn í nátt-
úrunni og umhverfinu. Eiginleg viðfangsefni umhverfismenntar birtast um leið og
spurt er spurninga um stöðu mannsins, skilning hans, gildismat, samskipti hans við
náttúruna og umhverfið og viðleitni til að bæta þessi samskipti. Það er vissulega
unnt að kenna náttúrufræði og aðrar greinar án þess að spurt sé spurninga um þátt
mannsins og stöðu. Sé það hins vegar gert í þessum greinum kemur fram sú nýja
vídd sem umhverfismenntin stendur fyrir.
Af þessu má ráða að nútíma umhverfismennt er víðtæk að eðli og nær til
margra þátta ekki síst náttúrulegs umhverfis og þeirrar menningar og viðhorfa sem
maðurinn þróar í samfélögum sínum um samskiptin við það.
FRAMGANGUR UMHVERFISMENNTAR
Það kunna að vera margar skýringar á því hvers vegna hægt gengur að taka upp
nýjungar eins og nútímalega umhverfismennt í skólastarfi. Hluti þeirra kann að
felast í skólamenningunni og hefðunum og áreiðanlega þarf heilmikla vitundar-
vakningu breiðs hóps til að yfirvinna hindranir og hefjast handa. Skýringar geta
einnig legið í þróun umhverfismenntar sem hefur stundum staðnað í óheppilegu
fari og valdið vonbrigðum. Dæmi um þetta er tilhneiging til að leggja of mikla
áherslu á einhliða lýsingu á umhverfisvandamálum í umhverfismennt eða á þátt
náttúruvísindanna í umfjöllun um þau. Það er hlutverk kennara og fræðimanna á
þessu sviði að brjótast út er slíkum farvegi og endurnýja aðferðir og leiðir og sýn á
hlutverk umhverfismenntar með markvissu skólaþróunarstarfi.
160