Hugur - 01.01.1994, Síða 75

HUGUR
Að gera eða að vera
73
eftir hádegið, mjólka kýrnar fyrir kvöldmatinn og tala svo um bók-
menntir þegar ég er búinn að borða.“15 í þessu framtíðarríki er hver
maður prússneskur óðalsbóndi, og öllum líður afskaplega vel.
Hausarnir þrír eru auðvitað á einu máli. Sambandið milli kenninga
þeirra liggur í augum uppi. Athafnasiðfræðin krefst þess að hugað sé
að markmiðum, og á endanum að endanlegu markmiði, hverrar
mannlegrar athafnar. Og þar getur naumast orðið annað fyrir okkur en
ánægjan. Hvað stoðar það manninn þótt hann vinni hálfan heiminn ef
hann er svo óánægður með hann eftir allt saman? Og eins og Mill
segir um mannlegt siðferði þá er grundvöllur þess „öldungis
einstaklingsbundin tilfinning í hugskoti hvers og eins.“16 Og af
þessari sannfæringu flýtur auðvitað tvíhyggjan um staðreyndir og
verðmæti, um algild sannindi og einstaklingsbundnar tilfinningar.
IV
Markhyggju hafnað
Og er nú að þvf komið að reyna að takast á við trölla. Ég hafði fáein
orð eftir Aristótelesi um markvísi mannlegrar breytni, og lauk þeirri
hugleiðingu hans á tilvísun til hinna æðstu gæða. Af þessu mega menn
ekki draga þá ályktun að Aristóteles hafi verið nytjastefnumaður.
Öðru nær — eins og ráða má af svofelldum orðum eins mesta postula
allrar upplýsingar: „Fornir spekingar þrættu um hin æðstu gæði. Þeir
hefðu eins getað spurt hver væri hinn æðsti blámi, hin æðsta
kjötkássa, hinn æðsti göngutúr, hinn æðsti lestur. Hver maður finnur
sín lífsgæði á sínum stað og nýtur þeirra eftir megni, hver með sínum
hætti.“ ^ Svo kvað Voltaire.
Nú, hver var þá skoðun Aristótelesar, kunna menn að spyrja.
Hyggjum að henni unt stund. I Siðfrœði Níkomakkosar segir á einum
stað: „hai de praxeis allón hencka," sem útleggst „öll breytni miðar að
einhverju öðru.“ Hér vill hugsandi maður spyrja: hvað um það sem
við gerum sjálfs þess vegna og einskis annars? Eins og ég spila á
15 Karl Marx, Die deutsche Ideologie, í Karl Marx/Friedrich Engels, Werke,
III, (Berlín, 1962), s. 33.
16 J.S. Mill, Utilitarianism, s. 281.
17 Voltaire, „Bien, souverain bien,“ í Dictionnaire philosophique, (París,
1967).