Hugur - 01.01.2002, Síða 48

Hugur
W.V. Quine
játum eða neitum öðrum setningum. Vegna þessara vanabundnu hátta
mun hver sá sem hafnar einni tilgátu hafna öðrum setningum með
henni.
Sú aðferð vísindamannsins að ráðast gegn afmörkuðum vandamálum
þjónar vísindunum vel, en hún sýnir okkur ekki hvernig megi tengja af-
mörkuð reynslugögn við tilteknar setningar. Við getum tengt afmörkuð
reynslugögn við tilteknar athugunarsetningar, en lengra komumst við
ekki.
Staðhæfingar gefnar upp á bátinn
Það er til marks um útbreidda goðsögn um merkingu að heimspekingar
skuli gleypa við staðhæfingum sem merkingu setninga. Það er eins og
komið sé inn í sýningarsal fullan af hugmyndum og á hverri hugmynd
hangir orðmynd sem merkir þessa hugmynd; og sumar hugmyndirnar
eru staðhæfingar og þær eru merktar með viðeigandi setningum. Til að
gagnrýna þessi viðhorf hef ég beint sjónum mínum að vandanum við að
afmarka (e. individuate) staðhæfingar. A sínum tíma virtist raunhyggja
um merkingu vera aðlaðandi einmitt í þessu tilliti þar sem hún hafði
skýra hugmynd um afmörkun staðhæfinga í krafti skynreynslu. En síð-
an höfum við séð ástæðu til að gefa þá leið upp á bátinn.
Spurningin um hvernig afmarka skuli staðhæfíngar er spurningin um
hvernig megi skilgreina jafngildisvensl milli setninga - ef ekki sem
reynslujafngildi þá allavega sem jafngildi inntaks3 byggt á sannkjörum.
Til að gera vandann sem við okkur blasir enn ljósari er ekki úr vegi að
minnast á og hafna annarri hugmynd um jafngildi setninga. Ætla mætti
að hægt væri að gefa nákvæma skilgreiningu á samheiti fyrir einstök orð
einfaldlega sem víxlun að óbreyttu sanngildi. Tvö orð eru jafngild ef
sanngildi setningarsniðs helst alltaf óbreytt þegar öðru orðinu er skipt
út fyrir hitt; setningarsnið sem eru sönn verða áfram sönn og þau sem
eru ósönn verða áfram ósönn. Við getum víkkað skilgreininguna þannig
að orð og orðasamband, til dæmis ‘piparsveinn’ og ‘ókvæntur karlmaður’,
kallist samheiti ef alltaf er hægt að víxla þeim að óbreyttu sanngildi. Og
með þessa skilgreiningu að vopni getum við nú sagt að setningar séu
jafngildar í ströngum skilningi þess orðs þegar þær eru settar saman úr
hlutum sem eru samsvarandi og jafngildir ofangreindum skilningi.
Hér hafa þau einföldu vensl sem felast í sama sanngildi verið blásin
upp í ströng jafngildisvensl með viðsjárverðum hætti. Jafngildar setn-
ingar hafa samskonar byggingu og samsvarandi hlutar setninganna
3 Quine segir ‘ ‘cognitive’ equivalence’. [þýð.]
\
46