Hugur - 01.01.2002, Page 68

Hugur
Stefán Snævarr
yrðingar sem eiga sér misréttar túlkanir. Til dæmis höfum við enga sér-
staka ástæðu til að efa að betra sé að túlka „snotr“ í Hávamálum sem
„klár í kollinum“ en sem „sætur“. Það eru alltént ekki til grundvallar
ástæður sem útiloka að við getum greint hafrana frá sauðunum er um
slíkar túlkanir er að ræða. Ekki þarf mikla skarpskyggni til að sjá að ef
við getum gert slíkan greinarmun fækkar mögulegum sálum Hávamála.
Þetta myndi efasinninn og verkhyggjumaðurinn Richard Rorty aldrei
viðurkenna. Ekkert vit er í því að segja að sannleiksgildi staðhæfinga
um textann ráðist af staðreyndum. Veruleikinn orkar sem áreiti er fær
okkur til að setja fram staðhæfingar en þær vísa bara hver til annarra
og grípa aldrei staðreyndirnar sjálfar; „veröld fláa“ sýnir sig ekki.25 Mál-
ið er því eins og Möbíusarborði. Það virðist hafa tvær hliðar, orð annars
vegar, veruleika hins vegar en hefur í reynd aðeins eina hlið, orðahlið-
ina. Við erum læst inni í járnbúri tungunnar en höldum okkur frjáls rétt
eins og hellisbúar Platóns.26
Enn á ný sýnast mér rök efasinna vera sjálíhrakin.27 Við getum spurt
hvernig Rorty telji sig vita að staðhæfingar vísi bara til hver annarra. Er
sú þekking hlutlæg? Ef svarið er ,já“ þá getum við spurt hvers vegna
ekki sé hægt að öðlast slíka þekkingu á bókmenntum. Ef svarið er „nei“
höfum við enga sérstaka ástæðu til að taka Rorty alvarlega. Ekki bætir
úr skák að rökfærsla hans er háð því að staðhæfingarnar sem hann set-
ur fram vísi til hlutlægs veruleika, þar sem finna má orð, áreiti og fólk.
Við höfum því enga ástæðu til að neita því að til séu málborðar með
tveim hliðum, þótt vafalaust séu sumir málborðar af kyni Möbíusar.
Réttara sagt verðum við að gera ráð fyrir snertiflötum milli máls og
veruleika, dyr búrsins eru ekki rammlæstar. Þess vegna getum við gert
okkur vonir um að geta sannprófað staðhæfingar um bókmenntaverk.
Niðurstaða mín er sú að efahyggja um málskilning hvíli á sandi og að
róttæk afstæðishyggja um bókmenntatúlkanir eigi ekki við rök að styðj-
ast.
25 Richard Rorty: „The Pragmatist’s Progress", Stefan Collini (ritstj.): Interpret-
ation and Overinterpretation (Cambridge: Cambridge University Press, 1992)
bls. 89-108.
26 Tekið skal fram að samlíkingarnar við Möbíusarborða, járnbúr og hellisbúa eru
mín smíð, ekki Rortys.
27 Það er ef til vill eins og að stökkva vatni á gæs að beita slíkum rökum á Rorty.
Það hefur verið sagt um hann áður að sumar af rökfærslum hans væru sjálfskæð-
ar og hann hefur svarað því til að hann vilji ekki ræða slík rök því þá láti hann
andstæðinginn marka orrustuvöllin. Eflaust myndi hann svara minni gagnrýni á
svipuðum nótum. Þá segi ég á móti að fommönnum þótti lítilmannlegt að renna
af hólmi þótt orrustuvöllurinn væri markaður af óvinum! Rorty: Contingency, Ir-
ony and Solidarity (Cambridge: Cambridge University Press, 1989).
66