Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Síða 17

Ég hef nú þegar sagt nóg til þess að svara neitandi spurningunni sem lögð var fram
í fyrirsögn þessa kafla: Aðferða- og þekkingarfræði Aristótelesar fela ekki í sér að
hagnýt heimspeki (hér einkum á sviði menntunarfræði og siðfræði) komist af án hefð-
bundins aðferðar- eða kenningargrunns. Þegar W. Carr staðhæfir að „sagan af
hnignun og falli hinnar aristótelísku hugmyndar um hagnýta heimspeki sé […]
einungis hluti af flókinni sögu umbreytinga frá ,klassískri’ heimspeki til ,nútíma’-
heimspeki sem hófst á sautjándu öld“ (2004, bls. 63) þá virðist mér sem hann rugli
saman tveimur ólíkum umskiptum. Hárrétt er að með tilkomu nútímans riðuðu til
falls hugmyndir Aristótelesar um mannlegt eðli og telos (eins og MacIntyre rakti af
hind í frægri bók sinni, 1981), sem og að sjálfsögðu heimsfræði hans. Á sama tíma,
hins vegar, markaði tilkoma nútímans að mörgu leyti afturhvarf til aristótelískrar
raunsæisstefnu (samblands rök- og raunhyggju) í þekkingar- og aðferðafræði, til
beins mótvægis við skynsemishyggju miðalda og Platóns. „Hagnýt heimspeki“ nú-
tímans, allt frá Karli Marx til dygðafræða í siðfræði samtímans, er í raun að miklu
leyti sporræk til Aristótelesar. Meira hefur „fall“ hinnar hagnýtu heimspeki hans nú
ekki verið.
ER „FRAMLEIÐSLA“ UNDIR HANDARJAÐRI TECHNÊ AÐ FULLU
ÚTREIKNANLEGT FERLI, Í ANDSTÖÐU VIÐ „GJÖRГ,
ÞAR Á MEÐAL KENNSLU, UNDIR HANDARJAÐRI FRONĒSIS?
Talsmönnum FPV er ekki aðeins annt um að greina afstöðu sína frá „tæknihyggj-
unni“ sem sprettur af því að beita þeôria á hagnýt viðfangsefni, þeir gjalda líka var-
huga við því að annar hinna hagnýtu hugsunarhátta Aristótelesar, technê, komist
nokkurs staðar í nánd við kennslustörf, enda leiði slíkt til jafnskaðvænnar tækni-
hyggju. Hin hefðbundna túlkun hér er sú að technê leggi grunn að fullkomlega út-
reiknanlegri framleiðslu eða sköpun – ferlum sem ekki eigi sér stað eða ættu að
minnsta kosti ekki að eiga sér stað í kennslustofunni – andstætt hinum hagnýta hugs-
unarhættinum, fronēsis, er leggi grunn að óútreiknanlegum, sveigjanlegum gjörðum.
Beinum þá sjónum okkar fyrst að verksvitinu, technê.
Hinni hefðbundnu túlkun sem að ofan greinir má lýsa svo á nákvæmari hátt: Í
technê höfum við skýra mynd af hönnun eða skipulagi (eidos) sem gera á að veruleika.
Technê ljær okkur einfaldlega leiðirnar að hinu setta marki; og ferlið frá hugmynd til
veruleika köllum við framleiðslu eða sköpun (poiêsis). Augljósasta dæmið um poiêsis
er vinna handverks- eða iðnaðarmanns sem, án frjálsrar íhugunar eða tjáningar, bein-
ir kröftum sínum að því að hrinda gefinni hugmynd í framkvæmd. Markmiðið með
vinnu leirkerasmiðsins liggur þannig í lokaafurðinni, leirkerinu er smíða á, en ekki í
sjálfu smíðaferlinu, hvað þá í einhverjum breytingum sem það kann að valda á per-
sónu smiðsins (Carr og Kemmis, 1986, bls. 32–33). Þar sem unnt er að skilgreina loka-
afurðina og framleiðsluferlið í smáatriðum fyrirfram er technê í eðli sínu útreiknan-
legt. Það er því í vissum skilningi „lokaður“ hugsunarháttur. Minnumst þess hver var
driffjöðurin að bók Dunnes, andúð hans á atferlismarkmiðalíkaninu: líkani sem
K R I S T J Á N K R I S T J Á N S S O N
17