Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Blaðsíða 148

Eiginleg gæðavottun (accredidation) kennslu- og rannsóknastarfs á sér heldur ekki
stað og engin heildstæð viðmið eru til um það hvaða faglegar kröfur stofnun þarf að
uppfylla til að fá viðurkenningu sem háskóli.
Segja mætti að þó að eftirliti ráðuneytisins sé áfátt ættu háskólarnir að bæta það
upp að nokkru með virku og heildstæðu innra gæðatryggingarkerfi. Slíkt kerfi er þó
vart til í íslenskum háskólum. Þótt skólarnir hafi sett sér reglur um gæði starfseminn-
ar er virkt eftirlit og eftirfylgni með gæðum deildanna almennt ekki fyrir hendi. Há-
skóli Íslands hefur verið í forystu á þessu sviði hérlendis á undanförnum árum, m.a.
með reglum um nýráðningar og framgang sérfræðinga og kennara. Þá hefur Háskól-
inn sett almennar reglur um gæðakerfi skólans er taka til allra meginþátta í starfsem-
inni. Eins hefur skólinn sett sér sérstakar reglur og viðmiðanir um gæði doktorsnáms
sem m.a. taka til hæfis og ritvirkni leiðbeinenda og aðstöðu doktorsnema. Sambæri-
legar reglur og viðmið um gæði meistaranáms eru í burðarliðnum. Reglurnar um
framhaldsnámið gera ráð fyrir reglulegum úttektum á náminu í einstökum deildum
af hálfu matshóps sem skipaður er af rektor. Enn hefur Háskólinn þó ekki hafið reglu-
bundið eftirlit með gæðum kennslu eða rannsókna í einstökum háskóladeildum.
Kjarni góðs háskóla eru hæfir kennarar sem leggja sig fram um góð vinnubrögð og
árangur í kennslu og rannsóknum. Í reynd er akademísk staða einstakra kennara í há-
skólum misjöfn, sem og metnaður þeirra og árangur í starfi. Reglubundið ytra mat,
vottun og eftirlit með gæðum háskólastarfsemi, byggt á samræmdum gæðaviðmið-
um, getur haft áhrif á forsendur fyrir ráðningu og framgangi kennara og annarra
akademískra starfsmanna og virkað sem hvati fyrir starfsmenn að leggja sig fram í
starfi. Með þeim hætti eru gæði háskólastarfseminnar styrkt þegar til lengri tíma er
litið. Reynslan af mati og eftirliti menntamálaráðuneytisins bendir til að óheppilegt
sé að fela ráðuneytinu faglegt eftirlitshlutverk með gæðum háskólastarfsemi í land-
inu. Ráðuneytið horfir í ýmsar áttir og hefur fylgt ólíkum sjónarmiðum í háskóla-
málum. Nefna má byggðasjónarmið sem menntamálaráðherrar undanfarinna ára
hafa haldið á lofti. Þessi sjónarmið ganga út á að efla háskóla utan Stór-Reykjavíkur-
svæðisins til að styrkja atvinnulíf á landsbyggðinni. Byggðasjónarmiðum af þessu
tagi getur fylgt ákveðinn vandi. Rík áhersla á háskóla sem tæki til fjölgunar starfa
getur leitt til þess að farið sé af stað með kennslu- og rannsóknarstarfsemi án þess að
hugað sé nægilega að faglegum forsendum og eru gæði starfseminnar þá í hættu.
Einnig má minnast á einkarekstrar- og samkeppnissjónarmið sem menntamálaráð-
herrar hafa lagt verulega áherslu á undanfarið. Þessi sjónarmið ganga ýmist út á að
einkaaðilar reki háskóla jafnvel eða betur en hið opinbera, ellegar að samkeppni milli
einkaháskóla og opinberra háskóla styrki eða bæti með einhverjum hætti starf allra
skólanna, einkum þannig að nemendur velji bestu námsleiðirnar og þær lifi því
frekar af, nema hinar bæti sig. Þessi sjónarmið byggjast almennt fremur á pólitískri
hugmyndafræði en haldbærum gögnum. Benda má á að nýjir nemendur hafa mjög
takmarkaðar upplýsingar um gæði kennslu í háskólunum og nánast engar upplýs-
ingar um gæði rannsóknanna. Val þeirra á einum skóla og höfnun á öðrum getur því
seint tryggt gæði. Þá er að nefna að ríkið veitir sömu grunnfjárveitingu til ríkisháskól-
anna og einkaháskólanna. Að auki fá einkaháskólarnir að innheimta skólagjöld af
nemendum sínum sem ríkið lánar fyrir. Samkeppni ríkis- og einkaháskólanna er því
G Æ Ð A V A N D I Í S L E N S K R A H Á S K Ó L A
148