Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Blaðsíða 139

undir einn hatt. Ef virðingarsess í augum nemenda ákvarðast af tiltölulega einsleitum
gildum munu ólíkir skólar reyna að höfða til þessara gilda og verða keimlíkir séð frá
sjónarhorni nemandans. Sömuleiðis, ef virðingarsess háskóla og háskóladeilda
ákvarðast af frekar einsleitum gildum, munu þau ráða ferðinni, að minnsta kosti
innan einu og sömu stofnunarinnar. Þannig má vera að þeir kraftar7 sem ráða
ferðinni leiði til meiri einsleitni í skólastarfi en endilega er gagnlegast fyrir samfé-
lagið.8 Þetta ber að hafa í huga í umræðu meðal annars um samkeppni og um sam-
einingu háskólastofnana. Ég hef af þeim sökum haft efasemdir um sameiningu stofn-
ana, en kannski voru þær byggðar á misskilningi. Ég stóð í þeirri meiningu að væru
skólar sjálfstæðir gætu þeir haldið sérstöðu sinni. Flestir íslensku skólanna virðast
vilja það, en mér er ekki ljóst hve mikilli sérstöðu þeir vilja í raun halda. Ég tel það
visst áhyggju- eða að minnsta kosti umhugsunarefni ef það stefnir í mikla einsleitni í
háskólastarfinu, þannig að það verði allt sífellt fræðilegra, það er að þar verði allt á
(eina eða sömu) bókina lært.
Ráði sókn í prófgráður og kerfisrek eins miklu og ég hef haldið fram, verður
vitund um þetta að speglast mjög skýrt í öllu því starfi háskólanna sem snýst um
gæði. Það er hætt við að kröfur um skilvirkni, framleiðni og þjónustu, sem allt eru
mikilvæg atriði í allri starfsemi geti orðið á kostnað þeirrar fagmennsku sem háskól-
arnir þurfa að ná tökum á og þeirrar menntunar sem fólk er að afla sér; það er al-
mennt á kostnað eðlilegra krafna og þess að rækta tengsl rannsókna og kennslu í há-
skólum. Þó vonandi ekki þannig að það verði aðeins á eina bókina lært, það er að
námið færist yfir í einhæft skólastarf. Við ættum að tryggja margvíslega fjölbreytni,
hvort heldur horft er á kerfishliðina (til dæmis þegar námið er skipulagt), verklag í
kennslu eða inntak námsins.
Skilningur á almennri þróun háskólanna er mjög gagnlegur til þess að skilja og
taka á mörgu því sem nú er að gerast í háskólastarfinu. Þetta á ekki síst við þar sem
af hálfu ríkisvaldsins er veitt fé til háskólanna samkvæmt framvindu nemenda og
meira er greitt með framhaldsnámi en grunnnámi (sem ég tel nauðsynlegt). Þá bæt-
ast sterkir kraftar fjármagnsins við þá sem fyrir voru og þeir toga allir í sömu áttina.
Þegar ég spyr hvort allt sé á eina eða sömu bókina lært, velti ég því fyrir mér hvort
hlutirnir séu nægilega vel gerðir, en þó einkum hvort háskólastarfið stefni smám
saman í einsleitt kerfi með yfirgnæfandi bóklegri áherslu.
J Ó N T O R F I J Ó N A S S O N
139
7 Það eru ýmsir fleiri kraftar sem hafa áhrif á þróun skólakerfisins, ég hef aðeins nefnt tvo sem ég
tel vert að veita sérstaka athygli.
8 Ég hef gefið mér að einsleitni sé ekki eftirsóknarverð fyrir samfélagið; þvert á móti. En ég hef ekki
fært gild rök fyrir því sjónarmiði og það kann að vera að hún sé samt eftirsóknarverð, séu allir að
gera eins og gera það vel!