Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Blaðsíða 34

blæbrigðaríka merkingu sem verður að hugtaki í huga hans og jafnframt er hún leið
hans til að ná tökum á flóknum fyrirbærum. Glíman við fræðilega hugtakið gefur ein-
staklingnum möguleika á að skilja, hugsa og ræða fyrirbæri á nýjan hátt.
Kenningar þessar leggja áherslu á gildi náms fyrir vitsmunalegan þroska, og jafn-
framt á hlutverk fullorðinna – eða annarra „hæfari“ einstaklinga – í námi barna. Hug-
tak Vygotskys „Zone of proximal development“ (þroskasvæði) hefur orðið mjög vin-
sælt tæki til að skilgreina hvernig nám fer fram og hvernig forsendur til frekara náms
breytast þar með (Vygotsky 1978). Skýringarmynd úr bók eftir Smith og Cowie (1991,
bls. 353) hentar vel til að útskýra hvað átt er við. Á þroskasvæðinu eru nálægir
þroskakostir með stuðningi fullorðinna eða hæfari einstaklinga; með öðrum orðum
allt það sem er rétt utan þess sem barnið ræður sjálft við, eða það sem barnið getur
lært með stuðningi frá öðrum, en réði annars ekki við. Samskipti við hæfari einstak-
linga og stuðningur þeirra er talinn skipta sköpum.
Mynd 2 – Þroskasvæðið
Þegar nemandi tekst t.d. á við viðfangsefni í
skóla geta þau verið með ýmsu móti. Sum
þeirra ræður hann við einn og óstuddur, þau
eru lík því sem hann þekkir og bæta í raun ekki
neinu við kunnáttu hans eða skilning. Verkefn-
in eru þá ekki á þroskasvæðinu, þau fela ekki í
sér nýja þroskakosti.
Önnur verkefni eru erfið og krefjandi og
einnig getur verið að einföldu verkefnin leyni á
sér, þau gefi tilefni til meiri lærdóms en nem-
andinn kemur auga á. Þá skiptir sköpum að eiga
samskipti við aðra sem opna honum nýjan skilning eða styðja hann í að ná tökum á
því sem erfitt er. Slík verkefni bjóða upp á möguleika til aukins þroska og tilheyra
þess vegna þroskasvæðinu. Einnig er ljóst að sum viðfangsefni liggja utan við
þroskasvæðið, nemandinn hefur ekki forsendur til að ráða við þau jafnvel þótt hann
njóti stuðnings.
Samkvæmt skýringarmyndinni (mynd 2) má hugsa sér að þroskasvæðið liggi milli
þess sem einstaklingurinn ræður við einn og óstuddur og endimarka þess sem hann
ræður við með góðum stuðningi – að það sé svæði mögulegs þroska með stuðningi
frá hæfari einstaklingi, jafnaldra eða fullorðnum. Þroskakostirnir liggja þarna. Mörg
dæmi má nefna. Barn sem kann nokkuð fyrir sér í deilingu rekst kannski á verkefnið
22 : 5. Út frá fyrri reynslu ályktar barnið að það sé óleysanlegt. Spurningar kennarans
og samræður við aðra nemendur gætu þá opnað huga þess fyrir því að svarið sé tala
sem liggur milli talnanna 4 og 5, og það áttar sig á að niðurstaða úr deilingu er ekki
alltaf heil tala. Annað dæmi er um ungling sem var að lesa teiknimyndasöguna
Laxdælu. Í samræðum við foreldra kom í ljós að unglingurinn hafði lesið söguna sem
áhugaverða bardagasögu. Öll ástarsagan hafði farið fram hjá honum. Í samræðum
við foreldrana opnuðust augu hans fyrir nýjum og áhugaverðum hliðum sögunnar
og skilningur á henni varð dýpri. Í báðum þessum dæmum ættu forsendur ein-
H V E R N I G S T Y Ð U R K E N N A R A H Á S K Ó L I Í S L A N D S V I Ð S T A R F S H Æ F N I K E N N A R A N E M A ?
34
ÞROSKASVÆÐIÐ
Nálægir þroskakostir með
stuðningi fullorðinna eða
hæfari jafnaldra
Núverandi þroski