Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Blaðsíða 18

einmitt er víti til varnaðar um hvað gerist þegar reynt er að þröngva sveigjanleik
kennslu og náms í Öskubuskuskó tæknihyggjunnar. Þarf að segja meira um hvers
vegna technê er slæm fyrirmynd að kennslu eða námsefnisgerð?
Já, mig uggir að talsvert meira þurfi að segja um það og að skilningur forsprakka
FPV gangi hér enn sneyptur frá kjarnanum í hugmyndum Aristótelesar. Víst er ein-
hver rök að finna í verkum hans fyrir vélrænni túlkun á technê. Hann notar þannig
stundum dæmi af framleiðendum er aðeins koma fyrirfram ákveðinni hugmynd í
verk, án nokkurrar frjálsrar sköpunargáfu. Jafnoft ef ekki oftar tekur hann hins veg-
ar dæmi af iðkendum technê sem ekki eru hugkvæmdarlausir handverksmenn af því
tagi sem W. Carr einatt lýsir heldur skipstjórar, læknar eða skapandi listamenn. Og
þar birtist allt önnur mynd af ferlinu frá eidos, í gegnum poiêsis að lokaafurð (sem er
ástand eða framkvæmd fremur en hlutur), mynd sem máir út mörkin milli technê og
fronēsis hvað útreiknanleika áhrærir. Það er til að mynda deginum ljósara að
Aristóteles hugsar sér læknislistina ekki sem hlutlaust, vélrænt ferli (þvert á skil-
greiningu Carrs á technê, 2004, bls. 61). Technê læknisins getur ekki búið yfir sama út-
reiknanleika og nákvæmni og technê leirkerasmiðs sem vinnur eftir skýrt ákveðinni
fyrirfram gefinni hugmynd því að almenn þekking á heilbrigði og sjúkdómum lækn-
ar ekki sjúkan Sókrates: við þurfum að þekkja krankleika hans til að geta fundið lækn-
ingu (sjá Dunne, 1993, bls. 282). Þegar gjörðir manns orka ekki á dautt efni heldur
annað fólk (eins og gerist hjá læknum og skapandi listamönnum) eða velta á náttúru-
öflunum (eins og hjá skipstjóranum) þá getur maður yfirleitt ekki reiknað út fyrir-
fram með fullkominni nákvæmni hver lokaafurðin verður (1993, bls. 359).
Eftirminnilegasti hluti bókar Dunnes er, að mínum dómi, sá þegar hann bendir á
að ekki sé allt sem sýnist um technê-hugtak Aristótelesar: að munurinn á fullkomnum
útreiknanleika og óútreiknanleika, sem oft sé talinn greina að technê og fronēsis, eigi
líka við innan technê (1993, bls. 229). Þessi ábending, um að undir feldi technê rúmist
bæði ferli sem séu fyrirfram útreiknanleg til hlítar og önnur sem séu það ekki heldur
krefjist gaumgæfrar skoðunar á einstökum kringumstæðum, er afar þýðingarmikil
og gengur þvert á hinn stranga greinarmun á technê og fronēsis. En það er engu líkara
en Dunne taki ekki fullkomið mark á eigin niðurstöðu; hann heldur áfram að tala um
óútreiknanlegt technê sem hið „óopinbera“ technê-hugtak Aristótelesar (1993, bls.
261), rétt eins og hann sé ófær um að hverfa frá hinni hefðbundnu vélrænu túlkun á
technê sem hann og aðrir talsmenn FPV hafa hjakkað á. Á sama tíma kannast Dunne
við að tíð samanburðardæmi Aristótelesar um læknislist annars vegar og siðferðis-
uppeldi hins vegar séu all „vandræðaleg“ í ljósi þess viðhorfs síns að Aristóteles hafi
hugsað sér siðvitið sem algjöra andstæðu verksvits (1993, bls. 245–246).
Hér skilja leiðir með mér og Dunne. Það sem mér virðist blasa við af umfjöllun
Aristótelesar um technê er að í þeim dæmum sem eiga mest skylt við kennslu sé lítill
eða enginn munur á technê og fronēsis hvað varðar fullkominn útreiknanleika. Báðir
hugsunarhættirnir leggja grunn að athöfnum sem krefjast djúprar þekkingar á að-
stæðum á hverjum stað og tíma og sem bjóða öllum regluþembingi birginn. Önnur
saga er hvort sú niðurstaða að hvorki technê né fronēsis séu í raun útreiknanleg til
hlítar þýðir að bæði séu nauðsynlega óútreiknanleg. Að því skulum við hyggja í næsta
kafla.
E R K E N N S L A P R A X I S ?
18