Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Blaðsíða 105

1. Stjórnendur og flestir kennarar skólans veiti umbótastarfinu brautargengi.
2. Stefnumiðin og þær breytingar sem þeim fylgja gangi ekki gegn mikilvægum
hagsmunum í efnahags- og atvinnulífi byggðarlagsins.
3. Umbæturnar fari ekki í bága við ríkjandi viðhorf þorra foreldra í skólahverf-
inu eða byggðarlaginu.
Hér á eftir verður gerð grein fyrir baksviði og forsendum þessa verkefnis og vinnu-
lagi lýst. Í niðurstöðum verða gefin nokkur dæmi sem fengin eru úr lokaviðtölum og
spurningalistum og dæmunum skipað undir þrjú megintemu. Tilgangur þessarar
greinar er einkum að lýsa vinnulagi því sem beitt var í verkefninu. Brot úr niðurstöð-
um eru kynnt svo að lesendum verði ljósara hverju þessi vinnuaðferð getur skilað.
BAKSVIÐ OG FORSENDUR
Kveikja verkefnisins og fræðilegt baksvið þess liggur annars vegar innan félagsfræði
menntunar (sjá t.d. Demaine, 2001) og hins vegar í kenningum um áhugahvöt (moti-
vation) eins og hún birtist bæði í námsáhuga hjá nemendum og starfsáhuga hjá kenn-
urum og öðru starfsfólki skóla, sem og öðrum sem þar eiga mikilvægra hagsmuna að
gæta. Meginmarkmið verkefnisins er að skoða gæði skólastarfs og námsárangur með
hliðsjón af atvinnuháttum og efnahag fólks á hverjum stað og þeim félagslegu
áhrifaöflum sem ætla má að mestu ráði um stöðu og gengi viðkomandi grunnskóla.
Þáttaskil urðu í skólamálum á Íslandi á seinni hluta 20. aldar með stofnun Skóla-
rannsóknardeildar menntamálaráðuneytisins á 7. áratugnum og setningu laga um
grunnskóla 1974. Varla verður um það deilt að með þessum ákvörðunum stjórnvalda
var lagður grunnur að margháttuðum umbótum sem voru brýnar í menntamálum og
skólastarfi landsins á þeim tíma og íslenskt samfélag hefur í ríkum mæli notið góðs
af æ síðan. Þrátt fyrir nokkrar umræður um skólamál í samfélaginu á 7. áratugnum
komu þessar breytingar að mestum hluta „að ofan“, þ.e. frá löggjafar- og fram-
kvæmdavaldi. Margar rannsóknir (sjá t.d. Dalin og Rolf, 1993; Evans 2001; Fullan
2001) hafa leitt í ljós að slíkar breytingar ná skammt ef stjórnendur skóla og starfs-
menn gera þær ekki að sínum. Samstarf yfirvalda og skólamanna er því einn af
lyklunum að farsælu umbótastarfi (sjá Fullan, 2003 og 2005). Hvorugur aðilinn kemst
langt í umbótaviðleitni sinni án fulltingis hins. Hér gegnir kennarastéttin aðalhlut-
verki. Kennarar stýra hinu daglega starfi í skólastofunni og á þeim velta öðrum
fremur gæði skólastarfs í víðustu merkingu þess hugtaks (sjá t.d. Jónas Pálsson, 2002;
Wolfgang Edelstein, 1985). En fleiri eiga hagsmuna að gæta í skólastarfi en launaðir
starfsmenn og hafa þar óhjákvæmilega mikil áhrif, sumir mundu segja úrslitaáhrif,
ekki síst foreldrar og nemendur sjálfir. Í þessu samhengi má heldur ekki gleyma
margslungnum áhrifum frá gildum og lífsskoðun manna á skólastarfið, bæði uppeldi
og námsárangur (sjá t.d. Bell og Harrison, 1995).
Róttækar breytingar – ekki síst í uppeldis- og skólamálum – eru viðkvæmar og
erfiðar í framkvæmd og krefjast því vandaðs undirbúnings ef vel á fara. Íslenskt sam-
félag var á 7. áratugnum á hröðu breytingaskeiði á nær öllum sviðum þjóðlífsins og
margt hlaut að orka tvímælis um framkvæmd umbótastarfsins. Einn af höfundum
J Ó N A S P Á L S S O N , A M A L Í A B J Ö R N S D Ó T T I R O G Ó L A F U R H . J Ó H A N N S S O N
105