Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Blaðsíða 16

maður er manni“ (1995, II, bls. 150 [1155a]). Það er engin furða þótt Dunne lýsi
nokkrum áhyggjum í upphafi bókar sinnar af gildi eigin verks, þar sem niðurstöður
þess verði ekki metnar á stiku neins „ytri mælikvarða“, þótt hann telji síðan í sig
kjark og hafni því að vettvangsbundnar rökfærslur hljóti að grafa undan fræðilegri
marktækni (1993, bls. 25–26).
En séu hugmyndir Aristótelesar um aðferð og kenningu í raun svo fjarri afstöðu
FPV, hví hefur talsmönnum þess viðhorfs þá flogið í hug – og tekist í margra augum
– að gera hann að áburðarjálki þeirra eigin kreddu? Líklega stafar það af greinarmun
Aristótelesar á fræðilegri og hagnýtri þekkingu: á þeôria annars vegar, technê og
fronēsis hins vegar. Þegar Dunne fullyrðir að „svið kenningar og starfs séu ósammæl-
anleg hjá Aristótelesi“ (1993, bls. 238) þá stendur það vissulega heima í þeim skiln-
ingi að þeôria er skýrt aðgreind frá hinum tveimur þekkingarsviðunum. En ástæðan
fyrir því er sáraeinföld: þeôria hjá Aristótelesi á lítið sem ekkert skylt við það sem við
nú köllum vísindalega (eða menntunarfræðilega, siðfræðilega) kenningu. Þeôria
fjallar um hluti sem eru nauðsynlega eins og þeir eru, það er gætu ekki verið öðru-
vísi; hún er fyrirfram þekking á hinu óumbreytanlega, því sem við í dag myndum
flokka undir svið stærðfræði og rökfræði. Og þótt Aristóteles hafi hugsað sér þann
heim annan og víðari en við gerum nú á dögum (hann tæki líka til eðlisfræði, gangs
himintunglanna o.s.frv. en ekki endilega til rökfræði) þá er ekkert í ritum hans sem
bendir til þess að hann myndi telja kenningar um menntun og siðferði falla undir
þeôria. Því er rangt að álykta að þar sem hann hafi talið þeôria ósammælanlegt hag-
nýtum (breytanlegum) viðfangsefnum þá myndi hann einnig telja menntunarfræði-
og siðferðiskenningar dagsins í dag úrleiðis við hagnýt kennslustörf. Ég á bágt með
að sjá að Aristóteles myndi ráðleggja kennurum samtímans að leysa hugsun sína úr
álögum kenninga – nema þá steingerðra og rangsnúinna kenninga.
Af þessu leiðir að Flaming (2001) veður krap þegar hann staðhæfir að þar sem
hjúkrun fáist við hagnýtt (siðferðilegt) viðfangsefni, það er að segja farsæld
(evdaimonia) sjúklinga, þá geti hjúkrunarfræði ekki verið rannsóknarmiðuð. Saugstad
(2002) hleypur einnig ítrekað á sig þegar hún teflir fram margvíslegum rökum fyrir
því að greinarmunur Aristótelesar á kenningu og starfi kollvarpi ýmsum „hversdags-
sannindum“ á menntavettvangi samtímans. Fjöðrin verður, hjá Saugstad rétt eins og
hjá Flaming, að fimm hænum. Satt er að „Aristóteles greinir í sundur svið hins fræði-
lega og hagnýta“ og að hann taldi ekki að sannindi frá fyrra sviðinu gætu nýst beint
sem „hagnýt þekking“. Satt er og að hann taldi engin „einkvæm vensl“ milli tiltek-
innar kenningar og tiltekins starfs (2002, bls. 385–386). En ástæðan fyrir því að þetta
er satt er sú að Saugstad er að tala um kenningu sem þeôria; hér eru einfaldlega á ferð
sjálfsagðir hlutir sem koma menntamálum eða meintum hversdagssannindum á
þeim vettvangi ekkert við. Ekkert í greinarmun Aristótelesar á þeôria annars vegar,
technê og fronēsis hins vegar, útilokar að kenning í menntunarfræði eða siðfræði, sem
ekki er þeôria heldur afsprengi aðleiðslu eða rökræðulistar um breytanlega hluti (sjá
áður), sé hagnýtanleg á vettvangi menntunar. Það kynnu að vísu að vera aðrar
ástæður en þær sem Saugstad nefnir fyrir því að útiloka þann kost, en ég mun ræða
þær og hafna síðar í ritgerðinni.
E R K E N N S L A P R A X I S ?
16