Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Blaðsíða 20

beitt er í skólum. Kennsla er hæfni til þátttöku í praxis, hæfni sem eingöngu verður
skilin og túlkuð af einstaklingi er lært hefur á innviði viðkomandi praxis, á viðkom-
andi stað og tíma, og lært að beina athöfnum sínum að markmiðum er tilheyra við-
komandi praxis (W. Carr, 1995, bls. 69; 2004, bls. 61).
Ég rýni betur í hugmyndina um kennslu sem praxis í lokakafla ritgerðarinnar, en
hyggjum fyrst betur að þeirri stakhyggjutúlkun á fronēsis sem fram gengur af um-
mælum forsprakka FPV hér að ofan. Stakhyggja (particularism) í siðfræði nefnist sú
hugmynd að skilningur á innviðum siðferðilegs veruleika felist í næmi fyrir marg-
breyttum kringumstæðum mannlífsins og blæbrigðum þeirra fremur en þjónkun við
altækar kenningar. Gamalkunnri skoðun siðfræðinga um að sömu eiginleikar athafn-
ar hljóti alltaf að fela í sér siðferðileg rök með eða móti henni er þar með hafnað; stak-
hyggjan gengur þvert á móti út frá því að sömu eiginleikar athafnar geti stundum
falið í sér rök með henni en stundum á móti, allt eftir eðli kringumstæðnanna (Dancy,
1993, bls. 60). Með ögn fræðilegra orðalagi þýðir þetta að engin einkvæm tengsl séu
milli tiltekinna staðreynda og tiltekinna gilda; jafnvel þótt gildin velti á endanum á
staðreyndum þá séu þetta ekki tvær hverfur á sama fati. Stakhyggjutúlkunin á
fronēsis Aristótelesar kveður á um að þar sem hann talar um að fronēsis felist í skynjun
þess sem við á í tilteknum aðstæðum þá eigi hann í raun við að fronēsis krefjist næmis
fyrir hinu sérstaka sem engin altæk kenning geti höndlað.
Nú eru vissulega til ýmsar gerðir stakhyggju og misróttækar. Sú róttækasta er sið-
ferðileg innsæishyggja er gerir ráð fyrir því að siðferðilegir eiginleikar séu einstakir í
sinni röð og smjúgi undan öllum röklegum skilgreiningum; við þekkjum þá nánast
einvörðungu með því að sjá þá lifandi fyrir hugskotssjónum okkar. Ekki er öldungis
ljóst hvers konar stakhyggju talsmenn FPV aðhyllast en orðalag þeirra sver sig allt í
stakhyggjuætt. Fronēsis er þannig kennt við „næmi fyrir hinu einstaka“, „skyn-
hæfni“, „aðstæðuskyn“ og svo framvegis. Við skiljum best hvað við er átt með því að
huga að greinargerð Dunnes (1993) í bókinni sem flestir FPV-aðdáendur hafa solgið
í sig. Dunne er hugfanginn af líkingu fronēsis við sjón eða glöggskyggni. Mannleg
reynsla er þar í öndvegi, sem leið mannsins til að aðlaga sig veruleikanum; dygð og
þekking eru þættir þessarar reynslu og fronēsis ljær þeim „auga“. Fronēsis er, með
öðrum orðum, sjóntæki siðlegrar reynslu: næmið fyrir einstökum kringumstæðum
sem gerir okkur kleift að „sjá rétt“ í hvert skipti en sem verður aldrei læst í altæk lög-
mál þar sem hvert eitt það lögmál er við þættumst leiða af reynslunni væri fallvalt og
kynni að hrynja við næstu reynslu okkar af nýjum aðstæðum (1993, bls. 280, 293, 297,
361). Það er engu líkara en Dunne hugsi sér að sannindin um siðlega þætti reynslunn-
ar síist inn í okkur ef við störum nógu lengi á þau. En hvernig vitum við að sannind-
in sem síast inn í okkur séu hin rétta siðlega mynd reynslunnar en ekki einber hilling
eða missýning? Þar notum við okkur reynslu þess siðvitra (fronimos) sem er endan-
legur mælikvarði hins göfuga og rétta. Við berum okkar dóm saman við hans og ef
þessum dómum ber saman þá vitum við að við erum á réttri leið. Við treystum per-
sónum í stað lögmála. Hið rétta logos kringumstæðnanna er það logos sem hinn sið-
vitri myndi einblína á (1993, bls. 35, 258, 312; sjá einnig Aristóteles, 1995, I, bls. 267
[1107a]).
E R K E N N S L A P R A X I S ?
20