Uppeldi og menntun - 01.01.2005, Blaðsíða 149

ekki á jafnræðisgrundvelli, því tekjur einkaháskólanna eru látnar vera hærri. Fyrr-
nefnd samkeppni háskólanna snýst því einkum um opinbert fé (fjárveitingar og láns-
fé) og þar hallar fyrirfram á opinberu háskólana. Erfitt er að sjá hvernig þessi stefna
tryggir gæði háskólastarfs í landinu.
Í stað þess að ráðuneytið fari með gæðaeftirlit er að ýmsu leyti heppilegra að óháð
fagleg matsstofnun annist gæðavottun og úttektir og eftirlit með gæðum kennslu og
rannsóknastarfs í háskólunum, eins og tíðkast hefur í ýmsum nágrannalöndum
Íslendinga með góðum árangri og má í því sambandi nefna Noreg, Holland og Bret-
land (Ríkisendurskoðun, 2004). Við úttektir og mat þyrfti matsstofnunin að byggja á
alþjóðlegum gæðaviðmiðum við skoðun og samanburð námsleiða, deilda og stofn-
ana og hafa í því sambandi faglegt samstarf við systurstofnanir í nágrannalöndunum.
Menntamálaráðuneytið gæti bundið samþykki námsgráða og nýrra námsleiða við
vottun matsstofnunar. Þá gæti ráðuneytið tekið mið af niðurstöðum úr gæðamati
stofnunarinnar við ákvarðanir um fjárveitingar til háskóla vegna kennslu og rann-
sókna.
Niðurlag
Fram að þessu hafa háskólar á Íslandi haft sjálfdæmi um uppbyggingu náms og
rannsókna og litið í ríkum mæli til Háskóla Íslands sem fyrirmyndar að eigin upp-
byggingu. Í því sambandi hafa skólarnir farið af stað með nýjar námsleiðir í grunn-
námi sem yfirleitt hafa þegar verið fyrir hendi í Háskóla Íslands. Þá hafa skólarnir
hafist handa við að byggja ofan á ýmsar þessarra námsleiða með meistaranámi. Skól-
arnir hafa einnig sagst standa jöfnum höndum fyrir kennslu og rannsóknum. Þegar
nemenda- og starfsmannatengdir gæðavísar íslensku háskólanna eru skoðaðir kemur
í ljós mikill munur á stöðu skólanna. Í því sambandi kemur fram sérstaða Háskólans
sem alhliða rannsóknarháskóla.
Mikilvægt er að menntamálaráðuneytið marki almenna stefnu um tegundir há-
skóla og megin viðfangsefni hvers skóla og byggi samninga við skólana um kennslu
og rannsóknir á slíkri stefnu. Í því sambandi þarf að gera greinarmun á alhliða rann-
sóknarháskóla sem leggur jöfnum höndum áherslu á rannsóknir og kennslu og býð-
ur upp á fjölbreytt framhaldsnám til meistara- og doktorsprófs, og kennsluháskóla
sem leggur megináherslu á háskólakennslu í grunnnámi. Vissulega eru til sérhæfðir
rannsóknarháskólar bæði í Evrópu og Bandaríkjunum sem hafa fáar deildir og fræði-
greinar innanborðs og leggja mikla áherslu á rannsóknartengt framhaldsnám. Hins
vegar eru hinar fáu deildir þeirra bæði stórar og sérhæfðar og „upptökusvæði“
þessara skóla eru mjög fjölmenn. Því orkar tvímælis að koma upp slíkum stofnunum
hérlendis til hliðar við Háskóla Íslands, í ljósi hins fámenna háskólasamfélags á
Íslandi. Almennt má segja um íslensku háskólana að þeir séu of margir, smáir,
einangraðir og faglega veikburða.
Skoðun gæðavísa háskólanna leiðir í ljós mikinn mun á gæðum skólanna. Almennt
má segja að íslensk sjórnvöld hafi ekki axlað eðlilega fjárhagslega ábyrgð á háskóla-
starfseminni (fyrst og fremst opinberu háskólunum), enda opinber framlög til há-
skólastigsins undir meðaltali OECD ríkjanna. Stjórnvöld hafa heldur ekki sinnt nægi-
lega því gæðaeftirliti og gæðatryggingu sem þeim ber að lögum. Þetta stafar m.a. af
R Ú N A R V I L H J Á L M S S O N
149