Morgunn - 01.12.1932, Síða 17

M 0 R G U N N
143
kenningar né vísindi lærðu mannanna virtust aðhyllast
sem sannindi.
Nú þykist eg- vita, að í huga einhvers muni vakna
þessi spurning: Ætlar nú presturinn að fara að telja okk-
ur trú um að allar þjóðsögurnar séu sannar. Á nú aftur
að fara að vekja upp trú á drauga, afturgöngur, uppvakn-
inga og þess háttar fénað? Er það skoðun fyrirlesarans,
að við eigum að taka sem heilagan sannleika alt, sem afi
og amma kunnu um Móra, Skottur, Skálabrand eða hvað
þeir nú heita þessir höfðingjar, sem gerðu krakkana svo
myrkfælna, að þau gengu á glóðum milli búrs og baðstofu.
Nei, verið alveg róleg. En hafið í huga máltækið
gamla: „Öllu að trúa er ekki gott, en engu hálfu verra“.
Eg mintist á það í upphafi erindis míns, að margar þjóð-
sögur mundu vera orðnar til vegna athugunarleysis og
ógagnrýni, vegna misskilnings, fáfræði og trúgirni, þann-
ig að hugmyndir fólksins gerðu oft og tíðum alt annað
úr atburðinum en í raun og veru var ástæða til. Er: eg
sýndi líka fram á, að saga, sem virðist ósönn, getur geymt
í sér sannleikskjarna. Og þegar nú koma fram hugmyndir
í þjóðsögunum, sem ekki verða leiddar út af trúarhug-
myndunum eða vísindaskoðunum þessa tíma, sem uin er
að ræða, þá fer að verða ærin ástæða til þess að spyria,
hvort þessar hugmyndir séu ekki sprottnar af reynsla —
af sönnum atburðjm.
Vitaskuld þarf ekki svo að vera; mér dettur ekki í
hug að segja, að alt byggist á sannindum, sem fer í bág
við rikjandi trúarhugmyndir eða fræðslu skólanna. En
þegar það styðst við niðurstöður vísindalegra rannsókna
á sálrænum efnum, þá þykir mér sennilegast, að það sé
komið inn í huga þjóðarinnar á svipaðan hátt og önnur
vitneskja um annað líf. Þjóðsögurnar virðast því geyma
vúnningar um tilraunir dáinna manna til að sanna til-
veru sína og ná sambandi við þá sem lifa, og þær eru
tilraunir alþýðunnar til þess að skilja dulræna reynslu
sína. Auðvitað eru sannindin ofin innan í alls konar ýkjur,