Andvari - 01.01.2011, Side 44

42
GUNNAR KARLSSON
ANDVARI
sjálfs. í heildina mun mega lesa þar svipaða þróun og í ritunum sem fjallað
er um hér á undan. Höfundar hafa lagt af hástemmdar lofgerðir um Jón, en
efnislega hefur hann haldið stöðu sinni. Nefna má að á árunum 1948-71 birti
Sverrir Kristjánsson nokkrar greinar um sjálfstæðisbaráttu Islendinga á 19.
öld. Ein af nýjungum þeirra var að höfundur leyfði sér svolitla gamansemi
um íslenskar sjálfstæðishetjur, menn eins og Baldvin Einarsson og Tómas
Sæmundsson. En þegar hann kom að Jóni Sigurðssyni hvarf allt glens og
gaman.58 Sverrir var sósíalisti og hefði því virst líklegur til að reyna að sjá
eitthvað svolítið skoplegt við frjálshyggju Jóns, en það gerir hann ekki. Hann
fjallar að vísu um söguhetjuna á hispurslausari hátt en Páll Eggert. I langri og
vandaðri ritgerð um stjórnmálaafskipti Jóns, sem birtist fyrst sem inngangur
að blaðagreinasafni hans 1961, segir Sverrir til dæmis frá því að Jón hafi
brugðist ókvæða við þegar Danir jöfnuðu honum og íslenskum félögum hans
við þýskumælandi uppreisnarmenn í hertogadæmum Danakonungs, Slésvík
og Holstein. Jón hafi höfðað meiðyrðamál gegn ritstjóra fyrir þetta og unnið
það. Síðan tekur Sverrir að kanna hvort sú sjálfstæðishreyfing Islendinga sem
Jón kom af stað hafi í raun verið skyld hreyfingu Slésvík-Holsteinista. Hann
rekur pólitíska sögu hertogadæmanna síðan á áttundu öld og leiðir gild rök að
því að Jón hafi sótt þangað öll meginatriði stefnu sinnar í íslandsmálum, bæði
sögulegar röksemdir og pólitískar kröfur.59 Sú niðurstaða dregur þó ekkert úr
aðdáun Sverris á Jóni eða samstöðu með málstað hans. Nú harðneitar hann að
brosa með Dönum að skjalagrúski Jóns í leit að réttargrundvelli undir kröfur
um sjálfstæði eða fjárframlög en skipar sér í staðinn í flokk með þeim sem
síðast hlæja. Ritgerð sinni lýkur Sverrir á þessum orðum:60
Svo sem Jón Sigurðsson var í sveit settur, svo sem lífshættir þjóðarinnar voru, gat hann
ekki beitt fyrir sig öðru en sögulegum rétti. Jafnvel þótt hann hefði engin kynni haft
af baráttuaðferðum Slesvík-Holseta, mundi hann fyrr eða síðar hafa dottið niður á hin
sögulegu réttindi. Þar fékk hann búið sig því einstæða siðferðisþreki, sem markar starf
hans allt í pólitískri lífsbaráttu þjóðarinnar. Allar kröfur hans voru studdar sögulegum
heimildum, hvort sem sækja þurfti fé í ríkissjóð Dana eða pólitísk réttindi í hendur
danskra stjórnarvalda. Það var oft hlegið að kröfum hans, hin hláturmilda herraþjóð, svo
gjörn til glottsins, hæddist óspart að tilvitnunum hans í mygluð skjöl úr grárri fyrnsku.
En Jón lét sig það engu skipta. Hann þreyttist aldrei á að útlista og túlka réttinn, hinn
sögulega rétt íslands, fyrir vantrúuðum Dönum. Það kom þeim ekki að haldi, þótt þeir
lýstu grundvallarlögum sínum yfir fslandi, settu landið undir Stöðulög - allt geigaði
þetta á sögulegum rétti íslands í túlkun Jóns Sigurðssonar. Gísli Brynjúlfsson kallaði
þetta „stúdentapólitík". Reyndin varð þó önnur. Þegar íslendingar tóku að sækja fram
að fullu sjálfstæði í byrjun 20. aldar urðu þeir að leita til vopnabúrs Jóns Sigurðssonar.
Þá kom í ljós, að í pólitískri kenningu hans var lykillinn að íslenzku fullveldi.
Þarna ruddi Sverrir ekki nýja braut fyrir íslenska sósíalista. Nánast frá upp-
hafi hafði verkalýðshreyfingin gert kröfu til Jóns að minnsta kosti til jafns við