Andvari - 01.01.2011, Side 84

82
ÞORVALDUR GYLFASON
ANDVARI
við Dani á þá leið, að íslendingar ættu inni hjá Dönum mikið fé, þar eð
Danir hefðu á fyrri tíð selt íslenzkar þjóðjarðir og kirkjujarðir og auk þess
haft mikinn arð af einokunarverzluninni. Jóni reiknaðist til, að þessi krafa
næmi um 120 þúsund ríkisdölum, en frá drægjust 47 þúsund ríkisdalir vegna
árlegs tillags Dana til íslendinga. Til samanburðar voru árslaun Jóns vegna
útgáfustarfa um þúsund ríkisdalir, þegar vel gekk. Þessi reikningskrafa Jóns
á hendur Dönum var liður í sanngjörnu uppgjöri landanna frá hans bæjar-
dyrum séð, þegar íslendingar tækju við stjórn eigin mála. Danir tóku kröfu
Jóns ekki í mál, og séra Arnljótur var í hópi þeirra íslendinga, sem litu málið
sömu augum og Danir og gerði lítið úr málflutningi Jóns. Arnljótur var tólf
árum yngri en Jón og hafði lagt sig eftir hagfræði og samið Auðfrœði sína
undir áhrifum Jóns.
Reikningskrafa Jóns rímar vel við nútímann. Stjórnvöld á Haítí hafa hug-
leitt málaferli gegn Frökkum til að heimta bætur fyrir gamlar misgerðir, en sitt
sýnist hverjum um lagalegar hliðar málsins svo sem nærri má geta. Hvernig
sem því víkur við leið kurteislegur og málefnalegur stjórnmálastíll Jóns undir
lok með honum sjálfum, og vettvangur stjórnmálanna breyttist smám saman í
vilpu, sem ekki hefur enn tekizt að lyfta stjórnmálamenningunni upp úr. Um
virðingu Alþingis sagði Jón 1845: „Það er skylda þingmanna, bæði við landið
og þjóðina, við þingið og við sjálfa sig, að þola enga ósiðsemi á þeim stað,
eða neitt, sem getur rýrt tign eða álit þingsins meðal alþýðu, og þetta ætla ég
muni vera hægt, eins á íslandi og annars staðar.“8
Vilhjálmur Þ. Gíslason síðar útvarpsstjóri skrifar 1944: „Jón Sigurðsson
lifir alveg sérstöku lífi í meðvitund landsfólksins. Hann lifir þar eins og
gömul þjóðsaga, eins og endurminning um sólarlag, sem við sáum fyrir
mörgum árum. Þekkingin á Jóni Sigurðssyni hefur verið fremur lítil. Næstum
engir hafa fram að þessu lesið rit hans.“ Vilhjálmur bætir við: „Ritgerðir hans
eru mjög merkilegar. Þær eru vandaðar og fullar af fróðleik og af skarpri
skynsemi, skrifaðar af skynsemi og fyrir skynsemi, en mjög sjaldan fyrir
tilfinningarnar, og var það að vísu alveg í samræmi við alla stjórnmála- og
lífsskoðun Jóns Sigurðssonar.“ Merkustu ritgerðir Jóns fjölluðu um verzl-
unarfrelsi, svo sem fyrr var nefnt, og um framfarir í menntamálum. Þær
höfðu örvandi áhrif í dreifðu fásinni sveitanna. Upplag Nýrra félagsrita,
sem Jón hélt úti 1841-1873 og birti þar ritgerðir sínar, var oft um 400 seld
eintök, en fyrsti árgangurinn var prentaður í 1.000 eintökum. Félagsmönnum
Bókmenntafélagsins, þar sem Jón var forseti Hafnardeildarinnar frá 1851 til
dauðadags, fjölgaði úr tæpum 200 í tæp 800 í forsetatíð hans.
Ritsmíðar Jóns voru einn lykillinn að lýðhylli hans. Rómaðir mannkostir
hans lögðust auk annars á sömu sveif. Lúðvík Kristjánsson rithöfundur hefur
kortlagt fyrirgreiðslu Jóns í Kaupmannahöfn við mikinn fjölda fólks úr öllum
sveitum landsins.9 Til eru sex þúsund sendibréf til Jóns frá 870 bréfriturum.