Andvari - 01.01.2011, Page 119

ANDVARI
JÓN SIGURÐSSON OG STJÓRNSKIPUN ÍSLANDS
117
verið komið á þessum tíma. Hann segir einstaka raddir hafa verið farnar að slá
því fram á ríkisþingi Dana að rétt væri að gefa eitthvað eftir gagnvart óskum
Islendinga en ])ví hefði illa verið við komandi á meðan „þessi valdboðastjórn
sat að stýri“. A íslandi, segir Jón, var vaxandi órói og „almennur kur útaf því,
að allar óskir um sjálfsforræði voru bældar niður“. Stjórnvöld í Danmörku
hafi þó verið farin að ókyrrast eftir því sem nær dró þjóðhátíð og „þessi illi
kur og óánægja gat ekki annað en vakið þá ósk meðal höfðíngjanna, að málið
gæti jafnazt viðunanlega“. Jón telur að hvað sem öðru líði þá hafi verið rétt að
nota tækifærið sem þjóðhátíðin bauð til að koma stjórnarskrármálinu áfram.
Hann segir ágreiningsatriðin hafi verið orðin „ljós og föst“ og flestir verið
farnir að greina það sem „kallast mátti ómissanda, frá hinu, sem að vísu var
ákjósanlegt, en þó ekki lífsrótin sjálf.“ Ekki hefði verið hægt að horfa framhjá
því að þótt „alþíng hefði getað þreytt nokkra [ ] ásælnismenn þjóðfrelsis vors
og sjálfsforræðis, ef það hefði ekki þreyzt sjálft, og þjóðin ekki þreyzt á að
hvetja þíngmenn fram“ (bls. 92-93).
Um veturinn og vorið 1873 segir Jón að hafi verið mikil ólga í samfélaginu
og það hafi komið „einsog samhljóða ályktun allrar þjóðarinnar, að halda
fund á Þíngvöllum við Öxará og stefna þángað kosnum mönnum úr öllum
sýslum.“ Fundurinn var haldinn 26. júní 1873 og samdi áskorun til Alþingis
um að semja frumvarp til „fullkominnar stjórnarskrár fyrir ísland, og bera
það fram við konúng til staðfestingar". Vildu fundarmenn leggja sérstaka
áherslu á eftirtalin atriði:
1. að íslendingar sé sérstakt þjóðfélag, og standi í því einu sambandi við Danaveldi, að
þeir lúta hinum sama konúngi.
2. að konúngur veiti alþíngi fullt löggjafarvald og fjárforræði.
3. að allt dómsvald sé hér á landi.
4. að öll landstjórnin sé í landinu sjálfu.
5. að ekkert verði það að lögum, sem alþíng ekki samþykki.
6. að konúngur skipi jarl á Islandi, er beri ábyrgð fyrir konúngi einum, en jarlinn skipi
stjórnarherra með ábyrgð fyrir alþíngi.
„Og til vara: að konúngur kalli sem allra fyrst saman þjóðfund með fullu
samþykktar-atkvæði, og láti leggja fyrir þann fund frumvarp til fullkominnar
stjórnarskrár fyrir ísland“ (bls. 94). Jón taldi fundinn á Þingvöllum hafa skipt
sköpum í kröfugerð íslendinga og hafi verið Alþingi til góðrar fyrirmyndar.
>,A alþíngi voru menn fullkomlega eins einbeittir í þessu máli eins og menn
höfðu áður verið, en það þótti ekki forsjálegt, að ónýta og kasta frá sér þeirri
sáttgirni, sem lýsti sér af hendi stjórnarsinna, og öðru því, sem gat hrundið
málinu nokkuð áfram hættulaust.“ Jón taldi að það hafi sýnt sig að flestir
þingmenn, bæði konungskjörnir og þjóðkjörnir, hafi verið orðnir sammála
um „að heimta löggjafarvald og fjárhagsráð handa alþíngi með óbundinni