Andvari - 01.01.2011, Page 156

154
JÓN KARL HELGASON
ANDVARI
verkamannabústaðina við Hringbraut, en Héðinn átti mestan heiður af því að
þeir voru byggðir.48 Sama ár var stytta Sigurjóns af séra Friðrik Friðrikssyni
sett upp við Lækjargötu þar sem Jónasarstyttan hafði staðið, ekki langt frá
húsi KFUM og K.49 A þessu tímabili var Hallgrímskirkja einnig í bygg-
ingu - fyrsta skóflustungan var tekin 1945 og kjallari kórsins vígður sem
kirkjusalur 1948 - en unnt er að líta á kirkjuna sem risavaxið minnismerki
um Hallgrím Pétursson.50 Árið 1964 var stytta Ásmundar Sveinssonar af
Einari Benediktssyni afhjúpuð á Klambratúni og tveimur árum síðar var þar
hafin bygging Kjarvalsstaða.51 Árið 1969 var stytta Sigurjóns Ólafssonar af
Ólafi Thors síðan afhjúpuð framan við ráðherrabústaðinn, þar sem einhverjir
höfðu viljað koma Hannesi Hafstein fyrir, en athöfnin var hluti af landsfundi
Sjálfstæðisflokksins þetta ár.52
Hvert nýtt minnismerki hefur vissulega hnikað til því mynstri sem fyrir
var á borgarkortinu en grundvallareiningarnar eru þær sömu. Stjórnmálafor-
ingjum, fornköppum, skáldum, listamönnum og guðsmönnum er stillt fram í
hlutverki eins konar þjóðardýrlinga, svo vísað sé til hinnar trúarlegu orðræðu
í barnablaðinu Ljósberanunr, þeirra föðurlega fordæmi felst í því að hafa
byggt upp landið og höfuðstaðinn, barist fyrir sjálfstæðinu, ræktað tunguna,
sinnt listum og boðað fagnaðarerindið. í fljótu bragði virðast þessi minnis-
merki miðla ákaflega einsleitri og óumbreytanlegri merkingu. Um er að ræða
karlmenn sem flestir tilheyra efri stéttum samfélagsins, nafngreindar konur
og alþýðufólk eru vart sjáanleg.53
Reyndar höfðu vissar tilraunir verið gerðar til að koma fulltrúum síðar-
nefndu hópanna fyrir í miðbænum. Árið 1928 keypti Reykjavíkurbær
„Móðurást“ eftir Nínu Sæmundsson, höggmynd af móður og barni sem
minnir að mörgu leyti á kristna Madonnumynd. Verkið var sett upp í garði
milli Menntaskólans og Miðbæjarbarnaskólans sem síðan hefur verið nefndur
Mæðragarðurinn.54 Þá má nefna baráttu Ragnars Jónssonar í Smára og fleiri
manna um og eftir 1950 fyrir því að höggmyndin Vatnsberinn eftir Ásmund
Sveinsson yrði sett upp við Lækjargötuna, nálægt þeim stað þar sem styttan
af Jónasi Hallgrímssyni hafði staðið. Tillagan mætti mikilli andstöðu, meðal
annars vegna þess að verkið þótti of framúrstefnulegt en það má líka vera að
borgaraleg öfl hafi talið það goðgá að alþýðumanneskja, sem væri hugsanlega
líka kvenkyns, fengi þennan heiðurssess. Svo fór að styttan var sett upp í
Öskjuhlíðinni, fjarri alfaraleið, seint á sjöunda áratugnum.55 Loks má minna
á að styttan Hafmeyjan eftir Nínu Sæmundsson var sett upp í Tjörninni sum-
arið 1959 en sprengd í loft upp af óþekktum hryðjuverkamönnum á nýársnótt
árið 1960.56 Ekkert þessara verka var minnismerki um nafngreinda konu
en óneitanlega hefði það breytt mynd Lækjargötunnar ef þessar þrjár konur
hefðu raðast upp á drottningarvæng, sunnan við Hannes Hafstein. Arið 1968
bættist móðurmynd Nínu reyndar síðbúinn liðsauki þegar fyrrverandi nem-