Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1945, Page 34

12
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
Um þetta leyti var Magnús mjög
hrifinn af skáldsögum Dickens. Ekki
gat það verið fyrir stíl þess höfundar,
því hann var eins hroðvirkur, eins og
Magnús var vandlátur í þeim efnum.
— Enda mun Stevenson hafa þar
verið fyrirmynd hans. Það sem heill-
aði hann, mun hafa verið mannkær-
leikurinn og hin réttláta reiði Dick-
ens, gagnvart rangsleitni og miskun-
arleysi þjóðskipulagsins; með öðrum
orðum, raunsæi þess höfundar. — Eg
man einnig eftir, að um þessar mund-
ir, þótti Magnúsi meira koma til
Gests Pálssonar en nokkurs annars
íslensks rithöfundar. — Þá var Magn-
ús raunhugi.
Það fyrsta sem eg las eftir hann,
voru Bessa-bréf og smásögurnar,
Hjóna-djöfullinn og Söfnuöurinn í
Þistilhverfi; og þótti lítt til koma.
Skildi ekki því hann skrifaði ekki
heldur eitthvað fallegt og skemtilegt.
Og þegar hann mintist á þessi skrif
sín við mig, var eg fremur daufur í
dálkinn. Svo vissi hann, að eg hafði
ekki þekkingu, áhuga né smekk fyrir
skáldskap, fremur en fjöldinn, sem
þótti skömm til koma. Að lesendum
þessara ritsmíða hans, þótti lítið í
þau varið, mun hann ekki hafa sett
fyrir sig. En þegar honum bárust
skammabréf úr öllum áttum, þess
efnis að sögupersónur hans væru
fólk, sem hann þekti eða hefði haft
spurn af, og að hann gerði það hlægi-
legt í sögum sínum eða ófrægði það
á ýmsan hátt, féll honum allur ketill
í eld. Því eins og Magnúsi var höfuð-
dygð, að gleðja meðbræður sína, svo
var hitt höfuðsyndin, að særa tilfinn-
ingar þeirra. — Aldrei framar meir
mátti hann semja sögur eða ljóð, sem
komið gætu við kaun lesarans. Hann
varð að skifta um ham: raunhuginn
gerðist svifhugi. Þó ber lítið á þess-
um hamaskiftum, í sögunni Eiríkur
Hansson; enda mun þráður sögunnar
hafa verið allur spunninn um þetta
leyti. En í næstu sögu hans, Brazilíu-
fararnir, gefur hann rómantíkinni
svo lausan tauminn, að jafnvel nátt-
úrulögmálið verður að láta í minni
pokann fyrir hugsvifi hans. Áin skal
renna upp fjallið, ef svo vill verk-
ast! — Síðar meir gramdist honum
við sjálfan sig, fyrir þetta tiltæki
sitt, en hló þó hjartanlega, þegar
hann mintist á það.
Um þetta leyti kendi Magnús fyrst
lasleika, sem ágerðist mjög síðasta
árið sem hann bjó á Arnheiðarstöð-
um, uns hann varð ófær til kenslu.
Fluttu þau hjónin þá til Norður
Dakota. En þar voru þau algerlega á
vegum æskuvinar Magnúsar, nafna
hans Brynjólfssonar, lögfræðings,
sem slepti ekki hendi af honum fyrr
en hann hafði náð fullri heilsu.
Eg efast um, að þessi veikindi
Magnúsar hafi stafað af líkamlegri
veiklun, nema að því leyti sem hann
lagði ætíð of mikið á sig. Hann átti
bágt með svefn, þreyttist fljótt og
þjáðist af áköfum hjartslætti, sem
hann áleit stafa af hjarta-bilun. Um
læknis úrskurð var ekki að tala, á
þeim árum, í Nýja íslandi. Veilir sem
heilir máttu annað hvort duga eða
drepast. Og liði sjúklingurinn ekki
beinar kvalir, og fylgdi fötum, hlaut
hann litla samhygð granna sinna. En
eg gleymi aldrei þeirri sjúkdómslýs-
ingu sem Magnús gaf mér, þó hún
væri mér þá með öllu óskiljanleg:
“Eg veit ekki hvað að mér gengur; en
eg er allur eins og eitt opið sár.”
Eg held Magnús hafi verið einn