Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1945, Page 49

kristmann guðmundsson
Upp skaltu á kjöl klífa,
köld er sjávar drífa;
kostaðu huginn að herða;
hér muntu lífið verða.
Skafl beygjattu skalli,
þótt skúr á þig falli.
Ást hafðir þú meyja;
eitt sinn skal hver deyja.
Þessi vísa sameinar hetjuanda vík-
ingaaldarinnar og kvendýrkun ridd-
araskaparins. Og Halldór er veikur
á svellinu, þar sem kvenfólkið er á
aðra hönd. Fyrsta ást hans verður
örlögþrungin. Stúlkan, sem hann
elskar, giftist góðum vini hans. Þá
Uýr hann suður á land, þar sem hann
vinnur ástir Salvarar, hinnar stoltu,
sterku konu. En örlögin spinna ann-
an þráð. Halldór lendir í roki og
verður sæhafi á ókunnum bæ. Þar
hitt hann stúlku, sem minnir hann
svo mjög á æskuástina sína, að hann
getur ekki spyrnt á móti broddunum.
^egar hann kvænist þessari konu,
heitir Salvör honum hefndum. Hún
gengur að eiga danska kaupmanninn,
°g með hans hjálp tekst henni að
halda Halldór í ævilangri áþján fá-
tæktarinnar. Kona hans er galla-
Sripur, en honum dettur ekki í hug
að yfirgefa hana. í ellinni fær hann
að heyra, að æskuástin hans hafi 1
raun og veru elskað hann, þótt hún
tæki vin hans. En þá er hann löngu
húinn að vinna sér álit allra fyrir
drengskap sinn og hetjuskap, þegar á
það reynir að bjarga mannslífum úr
hlóm Ægis.
Fjandskapurinn milli fjölskyldn-
anna brennur enn glatt í næstu kyn-
slóðinni, sem lýst er í bókinni Sigmar
(Osló 1930). Þó endar sú saga með
27
því, að barnabörnin ná saman. Synir
Halldórs og Salvarar eru hér á önd-
verðum meið, eigi aðeins í ástamál-
um, heldur líka í stjórnmálum, sonur
Halldórs sem fulltrúi jafnaðarmanna,
sonur Salvarar og kaupmannsins sem
fulltrúi auðvaldsins. Sagan er þann-
ig að nokkru leyti um þjóðfélagsmál,
og átökunum er lýst frá frjálslyndu
sjónarmiði, líkt og Hagalín gerir í
Brennumenn. En annars eru sögu*
hetjurnar fyrst og fremst menn á
leikborði örlaganna, svo að þjóðfé-
lagslýsingin verður heldur utan-
gátta; höfundinn skortir sýnilega
alla stéttvísi, og skal það ekki sagt
honum til lasts.
Næsta bók Kristmanns er Det
hellige fjell (Helgafell, Osló 1932),
ágæt söguleg saga. Hér endursegir
hann ekki fornsögurnar eins og
Kamban gerir í Jeg ser et sköm
Land, og ekki vefur hann heldur sög-
una um þekta menn úr fornritunum
eins og Gunnar Gunnarsson gerir. I
stað þess leiðir hann fram úr fylgsn-
um ímyndunar sinnar göfugan mann
úr þrændalögum, sem fer með fólk
sitt og fé til íslands, en gerir á leið-
inni strandhögg á írlandi og rænir
þar bæði nautum og þrælum. Þaðan
fer hann beina leið til Snæfellsness
og nemur land undir Helgafelli. í
þessari nýju sveit, sem er skógi vaxin
milli fjalls og fjöru og full af ótrú-
legum gæðum í veiðiskap til lands og
sjávar vex upp hin unga íslenska
þjóð úr norskum og írskum þjóðar-
brotum: fyrsti íslendingurinn er son-
ur höfðingjans úr Þrándheimi og
írsku ambáttarinnar. Sumar sögu-
hetjurnar eru tákn þeirra afla, er átt-
ust ilt við og temja varð, áður en þau
gátu runnið saman í nýrri íslenskri