Sagnir - 01.06.1993, Page 27

hafa gengið allt frá 1651 til þess er þeir
Þórður Guðbrandsson, Egill Bjamason og
Grímur Jónsson vom brenndir árið 1654
og jafnvel lengur.27 Upphaf „farsins”
virðist mega rekja til vistarmála Guðrúnar
nokkurrar Hróbjartsdóttur. Hún var i
vist hjá Þórði en átti að fara til móður
sinnar en hann vildi ekki sleppa henni.
A Arnesþingi 1651 dæmir þáverandi
nýskipaður sýslumaður, Þorleifur Korts-
son í málinu á þá leið að Guðrún skyldi
fara heim til fbðurhúsanna.28 Upp frá
þessu höfðu bræður Guðrúnar og Þórður í
heitingum hveijir við aðra. I apríl 1654
stefndi Þorleifur Kortsson mönnum í
dóm vegna ákæm Guðrúnarbræðra á
hendur Þórði fyrir að hafa valdið veikind-
um Guðrúnar en ennfremur vildu þeir
bræður og reyndar fleiri segja Þórð
sekan vera af þeim stóra óttasama
kránkdómi og pínu sem um næst 2
1/2 ár á mörgum hverjum
kvennsniptum hér í Ameshrepp
þúnglega legið hefir af óhreins anda
ónáðan og fyrir greinds Þórðar tilstilli
skeð vera.2''
Þórði var dæmdur tylftareiður en áður
en til eiðsins kom vísaði Þorleifiir máhnu
úl Alþingis með fyrirspum um hvað
skyldi gera við Þórð ef hann felli á eiðnum
°g ftkk það svar að þá skyldi Þórður
handtekinn.30 Eftir að dæmt hafði verið
aftur í héraði var málinu vísað til lög-
tnanns en strax
tveimur dögum seinna játar Þórður
sig sekan, óneyddur án allrar
þreingingar ... að hann hefði séð
djöfúlinn i tóulíki að Munaðamesi hjá
bænum og hlaupandi í kríngum
hann, játandi sig, að hann hefði þann
sama djöfiil sært með þeim orðum ill-
um og góðum, sem hann frekast
kunnað heföi, fram til Víkur ... 31
Var Þórður umsvifalaust dæmdur af
tylftardómi dl að brennast. Um haustið
Voru þeir Þorleifur og Magnús Jónsson
sýslumaður aftur mættir i Trékyllisvík
með tylftardóm til að dæma i máli Egils
bjamasonar sem „meðkenndi sig með
galdri og fjölkynngi hafa drepið einn sauð
••• játandi þessu jafnframt sig hafa gert
samband við djöfiilinn.”32 Um svipað
leyti kemur upp kvittur um meinta
galdra Grims Jónssonar þar í sveit. Þegar
á Grím var gengið viðurkenndi hann fús-
lega galdur og var umsvifalaust dæmdur
til að brennast.33 Játningar Gríms og þó
einkum Egils virðast vera máli Þórðar
næsta ótengdar og koma eins og þruma
úr heiðskíru lofti, án nokkurs aðdraganda
svo heitið geti.
Er hægt að þakka málalokin í Tré-
kyllisvík dugnaði og firamgöngu Þorleifs
Kortssonar einni? Hér er um að ræða
sveit þar sem galdratrú er almenn og
virðist vera mjög mikil. Það sýna tor-
kennileg veikindi kvenfólks þar á stað og
ótímabær skepnudauði sem fylgir í kjöl-
farið og það er ekki til bóta að svo virðist
sem galdrarykti hafi hvílt á Þórði og
Grími og að þeir hafi ennfremur verið
heldur óvinsælir meðal sveitunga sinna.
Beinar og að því er virðist, þarflausar
játningar þeirra Gríms og Egils sem og
játning Þórðar sýna vel hversu sterk
galdratrúin hefúr verið þvi tryðu þeir
sjálfir á eigin mátt má æda að aðrir tryðu
líka. Varla er því um að kenna einhveij-
um sérstökum galdraáhuga Þorleifs
Kortssonar að svo fór sem fór. Allar að-
stæður fyrir brennudónra voru fýrir
hendi en þó kann það að hafa skipt ein-
hveiju að Þorleifúr var nýorðinn sýslu-
maður og ef til vill fullur ákafa ásamt því
að hann hafði árið 1651 dæmt Guðrúnu úr
vist Þórðar en sá atburður er talinn marka
upphaf „farsins”.
Jón, Jón og séra Jón
Víkur nú sögunni yfir í Isafjarðarsýslu.
Um þær ntundir sem Trékyllisvíkurfarið
var í algleymi var eitt frægasta galdramál
á íslandi að hefjast að Eyri i Skutulsfirði.
Séra Jón þumlungur Magnússon réð þar
húsunt en hann átti í deilunt við þá
Kirkjubólsfeðga, Jón Jónsson eldri og
yngri. Því er líkt farið um málin í Skut-
ulsfirði og Trékyllisvík að Þorleifs þáttur
Kortssonar er talinn hafa skipt sköpum.34
Segja má að máhð hefjist í lok októ-
ber 1655 en þá fór séra Jón að finna fyrir
sendingum frá Kirkjubólsfeðgum.35 Um
það bil mánuði seinna leitaði séra Jón til
yfirvalda og þá til Magnúsar Magnús-
sonar sem var sýslumaður í hálfri Isafjarð-
arsýslu. Hinn helmingurinn var í hönd-
um Þorleifs Kortssonar en hann hafði
fengið sér lögsagnara, Gísla nokkum
Jónsson sem var föðurbróðir Magnúsar.
Magnús sýslumaður þvertók i fyrstu
að skipta sér nokkuð af málinu en lét svo
undan presti eftir að sá síðamefndi hafði
hótað að kæra sýslumann fyrir æðri yfir-
völdum. Ekkert gerðist í málinu fram í
árslok 1655 en á hinn bóginn linnti
galdrafarinu alls ekki og urðu allmargir
fyrir barðinu á fjölkynngi þeirra Kirkju-
bólsfeðga. Fór Gísfi lögsagnari með rann-
sókn málsins. A þinginu dæmdu þeir
Gísli og Magnús Kirkjubólsfeðgum tylft-
areið. Af dómsskjölum má sjá að ákæmat-
riðin á hendur þeim feðgum em ffekar
alvarleg og svipar um margt til málsins í
TrékyUisvík. Meðal annars er þar að finna
áburð um messutruflanir „þá þessir feðgar
komu til kirkjunnar í hvert sinn, virtist
honum [séra Jóni] og hans fólki, ...
optast nær örfast og aukist sú árás hafi,
svo hann ineð því segist við þeirra kirkju-
komu kviðið hafa.”3'1 Málinu var enn-
fremur vísað til höfúðsmanns og biskups
sem sögðu málsmeðferð góða og gilda.
Ahugaleysi Magnúsar sýslumanns ohi
því að séra Jón sendi Þorleifi Kortssyni
málsgögnin og bað hann ásjár en Þorleif-
ur neitaði.37 Séra Jón gafst þó ekki upp
heldur nauðaði bréflega í Magnúsi sýslu-
manni og vom Kirkjubóls-Jónamir
hnepptir í jám.
Það er ekki fyrr en á þinginu sjálfu
vorið 1656 að bein afskipti Þorleifs Kort-
sonar hefjast af málinu. Virðist svo sem
Þorleifúr hafi hótað að pína þá Kirkju-
bólsfeðga til sagna og er sú fuUyrðing ætt-
uð frá Jóni þumlungi. Séra Jón segir svo
fiá að Þorleifúr hafi komið að máh við sig
SAGNIR 25