Sagnir - 01.06.1993, Blaðsíða 55

Þorleifsson, sem hvor um sig hafði viður-
nefhið ríki. I Reykhólaför snerist gæfu-
hjól þeirra, veldi Guðmundar leið undir
lok og hinn mikh auður sem hann hafði
sankað að sér um ævina skrapp úr
höndum hans. Enginn veit hver ævilok
Guðmundar urðu og i rauninni skipta
þau ekki máli. Efrir árið 1446 lýkur hlut-
verki hans á leiksviði Islandssögunnar og
áhorfendur geta látið sér standa á sama
um hvað varð um leikarann. Þessi fundur
markaði einnig tímamót fyrir Bjöm;
ffægðarsól hans var að rísa og næstu árin
er enginn valdameiri á Islandi en hann.
Völdin gat hann þakkað tiyggð sinni við
kónginn og peningunum sem hann náði
af Guðmundi rika.
Þó að ísland væri ekki sjálfstætt ríki á
þessum tíma, einungis lítill og ómerki-
legur hlutí af hinu mikla Norðurlanda-
veldi, er ekki þar með sagt að íslenskir
höfðingjar hafi verið þrælar hinna
útlendu valdsherra. Þeir vom þvert á
móti mjög sjálfstæðir og i rauninni
stjómuðu þeir íslandi en ekki kóngur-
inn. Togstreitan milli Englendinga og
Dana um landið var vatn á myllu þeirra.
Þeir gátu teflt útlendum hirðstjóram og
verslunannönnum hveijum gegn öðmm
og fleytt tjómann af öllu saman. Að
lokum kom þó að því að þeir þurftu að
velja. Það val skipti sköpum fyrir þá
höfðingja sem mættust á Reykhólum
1445, Guðmundur veðjaði á Englendinga
en þeir Einar og Bjöm á kónginn. Valið
varð Guðmundi örlagaríkt; í þvi lá ógæfa
hans. Hann glataði auði og völdum og
hrökklaðist úr landi, hugsanlega lauk
hann ævi sinni á Englandi, allslaus maður
og bugaður. Val Bjöms mótaði ekki síður
hans líf. Hann bar höflið og herðar yfir
aðra menn á Islandi næstu 20 árin. Það
sem að lokum varð honum að fjörtjóni var
baráttan við Englendinga og tryggð hans
við kónginn. Dauðdagi Bjöms hæfði svo
sannarlega því lífi sem hann lifði.
Fundurinn á Reykhólum markaði
ekki einungis tímamót í ævi þeirra sent
þar áttust við. Hann markar einnig þátta-
skil í sögu hinnar íslensku þjóðar. Nú á
dögum dettur engum i hug að örlög
þjóðarinnar ráðist í Austur-Barðastrandar-
sýslu. En þar, árið 1445, sýndi hið danska
miðstjórnarvald klæmar i fýrsta sinn á
Islandi. Gagnsókn konungsvaldsins var
hafin, í baráttunni við Englendinga urn
yfirráðin yfir eyjunni okkar. Þeirri
baráttu lauk með því að konungur endur-
heimti völd sín hér á landi en hann lét
ekki þar við sitja. Næstu aldimar heldur
sama þróun áfram, konungur eflir
stöðugt völd sín og að lokum var Island í
raun orðið að nýlendu Dana. Hvað hefði
gerst ef sú þróun sem áttí sér stað á fjórða
áratug fimmtándu aldar hefði haldið
áffam. Hefði Island þá orðið enskt land?
Hver veit hvað hefði gerst ef ekki hefði
verið srigið á hemlana og breytt um
stefnu. En um stefnu var breytt. Þess
vegna fekk Guðmundur Arason hirðstjór-
ann í heimsókn á því herrans ári 1445.
Tilvísanir
1 Þorsteinn Jósepsson, Steindór Steindórsson og Páll Líndal: Latidið þitt Island. 3.
bindi 1-r. Rv. 1982, 194.
2 Diplomatarium Islandicwn. fslenzkt fombréfasafn, setn Itefir itttti að Italda bréf oggjöm-
inga, dótna og tnáldaga, og aðrar skrár, er snerta Islattd eða íslenzka tnentt. IV. 1265-
1449. Kh. 1897, 684.
3 Bjöm Þorsteinsson og Sigurður Líndal: „Lögfesting konungsvalds”. Saga íslands
III. Rv. 1978, 79.
4 Bjöm Þorsteinsson og Guðrún Asa Grímsdóttir: „Enska öldin”. Með viðaukum
eftir Sigurð Líndal. Saga íslands V. Rv. 1990, 11.
5 Þorkell Jóhannesson: Lýðir og lattdsltagir. Fyrra bindi. Rv. 1965, 33-35.
6 Magnús Már Lámsson: „Á höfuðbólum landsins”. Saga IX 1971, 43-45.
7 Arnór Siguijónsson: Vestftrðingasaga 1390-1540. Rv. 1975, 53-57.
8 D.I. IV, 312.
9 Amór Siguijónsson: Vestfirðingasaga, 36-39.
10 Amór Siguijónsson: Vestfirðingasaga, 60-64.
11 Annales Islandici. Posteriomm Sæculomm. Attnálar 1400-1800. Fyrsta bindi.
Rv. 1922-1927, 25.
12 D. I. IV, 682-683.
13 D. I. IV, 683-694.
H Amór Siguijónsson: Vestfirðingasaga, 74-77.
15 Bjöm Þorsteinsson og Guðrún Ása Grímsdóttir: Enska öldin, 69-70.
16 Bjöm Þorsteinsson og Guðrún Ása Grímsdóttir: Enska öldin, 31-32.
l^ Bjöm Þorsteinsson og Guðrún Ása Grímsdóttir: Enska öldin, 41-42.
18 Bjöm Þorsteinsson og Guðrún Ása Grímsdóttir: Enska öldin, 53,59-60.
19 Bjöm Þorsteinsson og Guðrún Ása Grímsdóttir: Enska öldin, 101.
20 Bjöm Þorsteinsson og Guðrún Ása Grímsdóttir: Enska öldin, 70.
21 Bjöm Þorsteinsson: A fontunt slóðunt og nýjum. Greinasafn geftð t'it í tilefni sextugs-
afincelis Itöfundar 20. niars 1978. Rv. 1978, 103.
22 D. I. VI. 1245-1491. Rv. 1900-1904, 558.
23 D.I. VII. 1170-1505. Rv. 1903-1907, 7.
24 Amór Siguijónsson: Vestfirðingasaga, 109-110.
25 D.I. V. 1330-1476. Kh. og Rv. 1899-1902, 64.
26 Bergsteinn Jónsson og Bjöm Þorsteinsson: íslandssaga til okkar daga. Rv. 1991,
160.
27 Amór Siguijónsson: Vestfirðingasaga, 111-112.
28 D.I. IV, 529.
29 D.I. V, 8.
30 D.I. V, bls. 370-371.
31 D.I. XI. 1310-1550. Rv. 1915-1925, 13.
32 D.I. VIII. 1261-1521. Rv. 1906-1913, 140.
33 D.I. XI, 14.
34 D.I. V, 185-186.
35 Amór Sigurjónsson: Vestfirðingasaga, 129-130.
36 Bjöm Þorsteinsson: „Fall Bjöms Þorleifssonar á Rifi og afleiðingar þess”. Safn til
sögu íslands og tslenzkra bókitiennta að fontu og nýju. Annar flokkur. Fyrsta bindi.
Rv. 1953-1957, 473-474.
37 D.I.X. 1169-1542. Rv. 1911-1921,24.
38 Björn Þorsteinsson: Fall Björns Þorleifssonar á Rifi, 483.
39 D.I. XVI. 1415-1589. Rv. 1952-1972, 534-535.
SAGNIR 53