Sagnir - 01.06.1993, Síða 90

ingar teknar upp að nýju til að hegna
mönnum í stað refsivistar.'9 Þar með var
klippt á þá þróun er hafði átt sér stað með
innleiðingu refsivistar hér á landi að af-
nema líkanrlegar refsingar úr íslenskunr
refsirétti.
A breytingum var hins vegar von
þegar Friðrik VII ákvað árið 1838
„að enda þá óvissu, er flýtur af því
núverandi réttarástandi, muni vera
rnjög gagnlegt fýrir Vora kæru og
trúu undirsáta á íslandi ... að gjöra
þau strafflög, er gilda hér í Dan-
mörku, gildandi á Islandi, þó með
nokkrum undantekningum og ná-
kvæmari ákvöröutium, er þess síðar-
nefnda lands sérlega ásigkomulag
krefur."20
Samkvæmt hinum nýja rétti var heimilt
að dæma menn til vistar í fangelsum og
hegningarhúsum en hér á landi voru
engin slík hús starfrækt síðan hegningar-
húsið við Amarhól var lagt niður og var
því gerð undantekning í hinum íslensku
hegningarlögum; „í staðinn fýrir slíkt
straff [skal] líkamleg refsing með vendi að
uppáleggjast ... þangað til að tilhlýðileg
fangelsi og ströffunarhús geta þar inn-
réttuð orðið.“21 Þrisvar sinnum 27 vandar-
högg áttu að santsvara tveggja ára erfiði í
hegningarhúsi en væri dæmt í styttri vist
áttu höggin að vera hlutfallslega færri, en
þó aldrei færri en 27. Mismunandi var
hvort dæmt væri í fangelsis- eða hegn-
ingarvist, allt eftir hörku afbrotsins. Væri
afbrotið mjög alvarlegt var dæmt til
hegningarvinnu í lengri tima en ef brotið
var smávægilegt þótti fangelsisvist án
nokkurar vinnuskyldu i skemmri tíma
duga.
Tæpum þijátíu árum síðar um mitt
sumar, þann 25. júní 1869, voru Islend-
ingum sett ný hegningarlög er leystu
lögin frá 1838 af hólrni og allar tilskip-
anir sem gilt höfðu í íslenskum
refsirétti.22 Alþingi hafði fengið væntanleg
hegningarlög til umsagnar tveimur árum
áður árið 1867 og i nefndaráliti um lögin
sagði að með lögtöku hinna nýju hegn-
ingarlaga væru allar
hinar eldri hegningarákvarðanir
safnaðar saman í eina heild, skipulega
niðurraðaðar og ljósar yfirhts, bæði fýrir
þá, sem beita eiga lögunum, og eigi
síður hina sem beita verður þeim við,
þá er það þinginu ljóst að þessi nýju
hegningarlög bera vott þeirrar mildi
og mannúðar, sem er svo eðlileg og
samsvarandi þessa tíma menntun,
framför og fqálsa skoðunarhætti.23
Þingmenn voru sammála nefndarmönn-
um um að ófært væri að notast við hýð-
ingar öllu lengur. Nauðsynlegt væri að
koma á fót fangelsum og hegningarhúsi
hér á landi þar sem hýðingar væm
„hneykslanleg og óhentug hegning.“24 A
alþingi var vilji til breytinga en ekki
vom allir þingmenn á eitt sáttir með
hvaða hætti þær breytingar
skyldu fara fram. Fangelsi
og hegningarhús þyrfti að
sjálfiögðu að reisa hér á
landi svo að lögin gæm öðl-
ast gildi en sumir alþingis-
menn og stjómvöld í
Kaupmannahöfn vom
þeirrar skoðunar að reisa
skyldi fangelsi í hverri
sýslu. Nefndin sem fjattaði
um lögin var annarrar
skoðunar og sammála unr
að eitt fangelsi í hveiju
amti ntyndi nægja og nóg
væri að byggja hegningar-
hús með sex til átta fanga-
klefum er væri sambyggt
fangelsi suðuramtsins. Einn
fangavörður myndi gæta
þeirra sem dæmdir yrðu til
refsivistar í húsinu og fór
svo að lokum að þingheim-
ur sættist á tillögur nefnd-
arinnar varðandi hegning-
arhús og fangelsi á Islandi.
En árin hðu og ekk-
ert gerðist. Tveimur ámm
síðar árið 1869 vom fangelsi og hegning-
arhús aftur til umræðu á Alþingi og var
þingheimur þeirrar skoðunar að best væri
að byggja fangelsi í hverri sýslu. Shkt
„gæti leitt til vemlegra firamfara í lög-
reglustjóm og rekstri sakamála" því „það
er bundið töluverðum kosmaði og erfið-
leikum, að flytja afbrotamenn, er eiga að
taka út hegningu, langar leiðir til fang-
elsanna." Þingheimur var þó tilbúinn að
draga kröfur sínar til baka að einhveiju
leyti og var sáttur við „að fýrst um sinn
verði einungis byggð fangelsi í þeim lög-
sagnarumdæmum, þar sem bústaðir
sýslumanna em fastákveðnir, en það er í
þeim kaupstöðum og verzlunarstöðum,
sem útlend skip eiga fýrst að koma við
88 SAGNIR