Sagnir - 01.06.1993, Síða 95

um nærfötum fýrir næstu viku, klæðast
þeim og skila umsjónarmanni hinum ó-
hreinu. Þessa tómstund nota fangar líka
til að þvo kompuna [sína] og faga og
hreinsa áhöld og verkfæri þau, sem
þeim er trúað fyrir.““
A fæðingardegi konungs og sunnu-
og helgidögum var engin skylduvinna
en farið var eftir dagskipulaginu og gátu
fangar þá notað tímann „til að lesa, eða, að
fengnu leyfi, til annara nytsamra starfa“67
ásamt því að hlusta á guðsþjónustur sem
þeir voru skyldugir að sækja.
1 hegningarhúsinu var bókasafn er
hafði að geyma uppbyggilegar bækur fyrir
fangana sem voru flestar af trúarlegum
toga og áttu að hjálpa þeim í að finna
hinn gullna meðalveg dygðarinnar.
Eignaskrá hegningarhússins frá 1876
hefur m.a. að geynra Nýja Testamentið,
sálmabækur, Biblíukjama eftir Ásmund
Jónsson, Barnalœrdómsbók eftir O. Páls-
son, Hugleiðingar Mynsters, Húspostillu
Vídalíns, Lestrabækur fyrir alþýðu, fjórar
smásögur eftir dr. Pétur Pétursson og
ýmsar fleiri bækur af trúarlegum toga.68
Sérhver fangi átti jafnframt að hafa hjá
sér
sálmabók og nýjatestamentið, en get-
ur að auki úr bókasafni stofnunarinnar
fengið til láns guðsorðabækur og því
um lík uppbyggileg rit. Hann getur
[einnig] fengið skriffæri, svo hann
öðlist kost á að rita hjá sér það, sem
hann hefir lesið sér til nytsamt og lær-
dómsríkt, og eins sér til æfrngar í að
setja fram og útlista hugsanir sínar.“69
Einnig var ædast til þess að fangar fengju
einhveija kennslu í lestri og skrift til að
hjálpa þeim síðar í lífinu þegar refsivist
þeirra lyki. Ekki er víst að hve miklu
leyti þessari kennsluskyldu var framfylgt
innan veggja hegningarhússins, en þó er
ljóst að eitthvað var keypt af pappír og
ritfærunr á fyrstu starfsárum hegningar-
hússins.
r
I fangelsi upp á vatn, salt og
brauð
Hegningarhúsið við Skólavörðustíg var
einnig fangelsi og varðhaldsfangelsi fyrir
suðuramtið. Fangelsisrefsing var hins
vegar með allt öðmm hætti en hegning-
arvist. Markmiðið var frelsissvipring og
Tveir af góðkunningjum lögreglunnar frá
síðari hluta Í9. aldarjón Sinnep...
...og Eyjólfur Ijóstollur.
engin vinnuskylda var á föngunum með-
an afplánun fór fram, sökum þess að
refsitíminn var vanalega stuttur. Þar sátu
afbrotamenn í „einföldu fangelsi, fang-
elsi við venjulegt fángaviðurværi, [og]
fengelsi við vam og brauð“70 Einfalt fang-
elsi var vægasta refsingin og fangelsi við
vatn og brauð sú þyngsta. I einföldu
fangelsi sem var vægust fangelsisrefsinga
þurfti fanginn ekki að láta sér nægja
venjulegt fangaviðurværi heldur gat hann
látið útvega sér sérstakt fæði. I fangelsi við
venjulegt fangaviðurværi átti fangi að
neyta sama fæðis og hegningarfangar. I
þyngstu tegund fangelsisrefsingar fengu
fangar aðeins að neyta „vams og brauðs og
salts við brauðinu."71 Þeir afbrotamenn
sem sátu i fangelsi suðuramtsins vom
dæmdir fyrir smávægileg afbrot. Sumir
þeirra urðu síðan stórtækari þegar á lífs-
hlaup þeirra leið og komu þá til kasta
hegningarhússins en það átti aðeins við
um lítinn hluta þeirra. Góðkunningjar
lögreglunnar vom einnig látnir sofa úr
sér eftir slark næturinnar. Þar fengu þeir
gistingu og mat að morgni. Hegningar-
húsið var líka notað fyrir gæsluvarðhald.
Þar sátu inni þau bæði tvö Kristbjörg
Bjömsdóttir og Guðlaugur Sigurðsson
eftir að hafa framið brot sín um haustið
1874. Kristbjörg var sett inn þann 28.
október 1874 en „látin laus þann 6.
nóvember um kveldið."72 Guðlaugur var
settur inn þann 17. október sama ár en
sleppt samtímis Kristbjörgu.73
Sú þróun refsiréttar senr hófst með
stofnun hegningarhússins við Skólavörðu-
stíg náði hápunkti með konunglegri
tilskipun frá 24. maí 1876 þegar hegn-
ingarlögin frá 1869 öðluðust gildi um allt
land. Því frá og með 1. ágúst það ár vom
starfrækt fangelsi hringinn í kringum
landið: í Reykjavík, í Stykkishólmi, á
Isafirði, á Akureyri, á Húsavík (er var síð-
an lagt niður vegna notkunarleysis), á
Eskifirði og í Vestmannaeyjum.
Lokaorð
Frá þeim ámm er hegningarhúsið við
Amarhól var formlega lagt niður árið
1816 og þar til öll fangelsi landsins tóku
til starfa 1. ágúst 1876 áttu sér stað miklar
breytingar á refsirétti hér á landi. Horfið
var frá hýðingum sem þótm smánarlegar
og niðurlægjandi og í stað þeirra var farið
að beita refsivist á ný þegar hegningar-
húsið við Skólavörðustíg var tilbúið til að
taka á móti föngum. Refsivist þótti
vænlegri kostur og hin eina rétta leið til
að finna afbrotamanninum rétta braut í
lífinu. Það sem einkennir allar þessar
breytingar á íslenskum refsirétti er að
hugmyndimar og reglurnar em komnar
frá Danmörku og vom gerðar að undir-
lagi þarlendra stjómvalda þótt að vilji
SAGNIR 93