Sagnir - 01.06.1993, Page 104

Máli Krist-
bjargar var því
næst áfrýjað til
landsyfirréttar og
þar var kveðinn
upp sá dómur að
öll ákvæði undir-
réttar skuli standa,
nema hvað til-
hlýðilegt þótti að
betrunarhúsvinn-
an vari sex ár.
Þessi dómur var
kveðinn upp 1.
febrúar 1875 og
er málinu enn á-
fiýjað og nú til
hæstaréttar í
Kaupmannahöfn.
Þann 26. maí
sama ár lá niður-
staða hæstaréttar
fýtir og hljóðaði
svo:14 „Dómur
landsyfirréttar á ó-
raskaður að standa,
þó svo að hegn-
ingartíminn sje á-
kveðinn 5 ár. I
málfærslulaun til
málaflutnigs-
manna ... borgi
hin ákærða 30
krónur til hvors.”
Afdrif Kristbjargar
Unga stúlkan ffá Sauðagerði átti nú fýrir
höndum að afplána dóm sinn næstu
fimm árin í nýreistu Hegningarhúsinu
við Skólavörðustíg. Hún var reyndar
fyrsti kvenfanginn sem gisti þá stofnun
og var að mörgu leyti lánsamari en þær
ógæfusömu konur er áttu böm í
dulsmáli fýrr á öldum og lentu undir
hrammi laganna. Allt fram á 19. öld
vom konur jafnan líflátnar ef þær urðu
uppvísar að því að fýrirfara nýfæddum
börnurn sínum og em dulsmál, allt þar
til Norsku lögin vom staðfest árið 1687,
ekki sérstaklega tilgreind í lögum og því
sennilegast verið meðhöndluð sem hvert
annað mannsdráp.15
1 Norsku lögunum má finna tvær
greinar sem fjalla um dulsmál og í fýrri
greininni segir einfaldlega:16 „Letfærdige
Kvindfolk, som deris Foster ombringe,
skulle miste deris Hals, og deris Hoved
sættis paa en Stage.” Ekki lék vafi á þvi
að Kristbjörg fýrirfór fóstri sínu og ef
hún hefði verið dæmd fýrir 1830 hefði
refsingin orðið önnur og harðari en fimm
ára fangelsi. Sem dæmi má nefna að á ár-
unum 1680 til 1710 var dæmt í níu
dulsmálum, þar sem sjö konum var
drekkt og tveir karlar voru hálshöggnir
fýrir aðild sína að málinu.17
Dómurinn yfir Kristbjörgu var hins
vegar í samræmi við þá þróun sem átti
sér stað i réttarfari hérlendis i átt til
mannúðlegri refsinga. Þannig munu
dómarar hafa hætt að dæma dulsmál eftir
Norsku lögunum á árunum 1824 til
1843.'“ Kristbjörg var síðan dæmd eftir
nýjum lögum sem gengu í gildi 1. ágúst
1870. Þar segir í 193. grein:19 „En
Moder, som forsætlig dræber sit uægte
Bam under eller strax efter Födelsen,
anses med Strafarbeide fra 2 indtil 12
Aar ...” Þama kveður við talsvert annan
tón en í fýrmefndri lagagrein frá 1687
og er ljóst að á seinni hluta 19. aldar
hefur umburðarlyndi réttarkerfisins
gagnvart konunr
sem áttu börn í
dulsmáli tekið
miklum stakka-
skiptum.
Aðferð Kristbjargar
við að deyða bamið
var óneitanlega all-
harkaleg og til-
gangurinn augljós,
þannig að hún hefði
allt eins getað hlotið
þyngstu refsingu
sem var tólf ára
betrunarhúsvinna.
En aukið umburðar-
lyndi kemur vel
fram í ályktunum
dómara, þar sem
tekið er tillit til
málsbætandi þátta
eins og „æsku
hinnar ákærðu og
undanfarinnar
góðrar hegðunar...”
20
Refsing hennar
varð síðan vægari i
Landsyfirrétti og
Hæstatétti, en æðri
dómstig milduðu
undantekningalaust
dóma sem kveðnir
vora upp af héraðsdómurum í dulsnrál-
um.!1
Hér að ffaman hafá verið reifúð i
stuttu máH viðbrögð stjómvalda og réttar-
kerfisins við dulsmáli Kristbjargar, en þá
er að athuga hver viðbrögð aimennings
vora og hver staða hennar í þjóðfélaginu
varð þegar hún losnaði úr fangelsi. Þann
14. nóvember birtist i Isafold frétt um
atburði þessa og þar má segja að stúlkan
hafi verið hart dæmd og hún stimpluð
sem “kaldrifjaður morðingi”, eins og
Pétur Pétursson og Snorri Már Skúlason
benda réttilega á í grein sinni i Sögnum
árið 1991.22 Um fýrstu viðbrögð
almennings er hins vegar erfitt að segja
til um, en lífshlaup hennar eftir að hún
var dæmd bendir þó til þess að hún hafi
ekki verið áhtin „kaldrifjaður morðingi”,
heldur hafi hún fljótt verið tekin í sátt við
samfelagið og ekki verið látin gjalda verka
sinna að öðru leyti en með fangavistinni.
Samkvæmt þeim dómi sem
Kristbjörg hlaut átti hún að dúsa í
Hegningarhúsinu í fimm ár og hefði þá
102 SAGNIR