Sagnir - 01.06.2001, Síða 83

Jón Leifs og Páll ísólfsson bjuggust við að gegna
veigamiklu hlutverki við skipulagningu hljómlistar
fyrir Alþingishátíðina sem haldin var árið 1930 í
tilefni 1000 ára afmælis stofnunar Alþingis. Þeir
voru á öndverðum meiði um hvort koma ætti með
erlenda hljómsveit til íslands til að sjá um flutning
tónlistar við hátíðina. Einnig komu upp deilur
milli þeirra vegna keppni sem haldin var um hátíð-
arkantötu sem flutt skyldi af sama tilefni. Þrátt
fyrir oft og tíðum heiftúðlegar deilur virtust vin-
áttubönd þau sem skapast höfðu milli Jóns og Páls
halda, þótt sennilega hafi aldrei gróið fullkomlega
um heilt með þeim eftir orrahríð þá sem undirbún-
ingur Alþingishátíðarinnar var þeim.
glapræði. Jón segir allt sem gert hafi verið til þess að undirbúa
samkeppnina hlægilega vitlaust. „Það á að komandera tón-
skáldunum einhverja texta, hvort sem þeir eru færir til listræns
tónskáldskapar eða ekki“ segir Jón „og svo eiga „íslenzku tón-
skáldin" að míga úr sér meistaraverkunum á nokkurra mánaða
fresti.“ Jón segir það allt annað en ánægjulegt að þurfa að vera
að ræða leynt og ljóst um „aðra eins vitleysu“ og „óvitaskap"
eins og hann orðar það. „En þegar heiður landsins út á við er í
húfi þá sé eg mér ekki annað fært en að taka alt þetta og annan
menningarlegan undirbúning hátíðarinnar opinberlega til með-
ferðar, ekki síst þar sem eg er nú einu sinni íslenzkur listamaður
og kunnur sem slíkur..." tjáir Jón Páli. Verði Alþingishátíðin
ekki „sómandi evrópskri menningarþjóð“ segir Jón að hún geti
spillt allri framtíð sinni vestan hafs og austan og auðvitað fyrir
allri þjóðinni um leið, bætir hann við. Að lokum beinir hann
vinsamlegum tilmælum til Páls: „Ef nokkur mergur er í þér, Páll
minn, þá lætur þú ekki þenna skrípaleik viðgangast, heldur
skilar minnihluta-nefndaráliti til Alþingisnefndarinnar eða
þingsins. Það er blátt áfram skylda þín að gera það, ef þú vilt
ekki verða brennimerktur í íslenzkri tónlistarsögu um alla eilífð,
því að hinir nefndarmennirnir eru óvitar, samanborið við þig-“13
Jón Leifs dró enga dul á fyrirlitningu sína á menntunarskorti
þeirra manna sem unnu eftir bestu vitund og þekkingu að fram-
gangi tónlistar á íslandi en þar fór Sigfús Einarsson
dómorganisti framarlega í flokki. Strax á námsárum sínum
hafði Jón rekið fleyg í samskipti sín og þeirra sem unnu að upp-
byggingu tónlistar á íslandi með harðorðum blaðagreinum sín-
um eins og fyrr segir. Árið 1927 hélt Jón fífldjarfur uppteknum
hætti. í grein í Vtsi í desembermánuði ræðst Jón harkalega gegn
þeim sem skipuðu söngmálanefnd Alþingishátíðarinnar:
Nefndamenn eru fimm. Að eins einn af þeim hefir notið
almennrar listmentunar í þessari listgrein. Hinir allir eru
að mestu leyti sjálfmentaðir, lítt kunnandi og það jafnvel
minst þeir, sem mestar gáfur munu hafa. Enginn þessara
nefndamanna hefir stundað nokkurt nám viðvíkjandi
hljómsveitarstjórn eða hljómsveitarmeðferð. Þekkingin
er því af mjög skornum skamti, jafnvel eftir íslenskum og
skandinaviskum mælikvarða. Mennirnir geta verið bestu
menn fyrir því, duglegir og tiltölulega færir áhugamenn í
söng og hljómslætti. Það er annað eftirtektarvert með
þessa nefnd. Allir nefndarmennirnir hafa um langt skeið
sýnt lítinn eða engan áhuga og skilning á íslenkum þjóð-
lögum, stíl þeirra og eðli, nema heldur hið gagnstæða, en
til slíkrar þjóðlagarannsóknar eingöngu þarf bæði mikla
kunnáttu og mikið starf.14
Enn fremur skrifar hann um kantötuna: „Það á að
stofna til nokkurskonar samkepni um einhverja svo-
nefnda „kantötu11. Svo er til hagað, að slík „kantata"
getur aldrei orðið neitt listaverk." Jafnframt taldi Jón
fullvíst að eins og í haginn væri búið mundi ekkert
listrænt tónskáld fást til þess að leggja hönd á slíkt
verk og þetta mundu flestir eða allir nefndarmann-
anna vita.15
Ekki var slíkum óhróðri látið ósvarað. Sigfús Ein-
arsson og Páll ísólfsson endurguldu í sömu mynt fyrir
hönd nefndarinnar í Vísi:
Jón Leifs segir, að það sé „komið upp úr kaf-
inu, að stofna eigi til nokkurs konar samkepni
um svonefnda kantötu". En hann bætir því
við, að „slík“ kantata geti aldrei orðið neitt
listaverk. Nefndinni er ekki ljóst, hvers vegna
það má ekki takast. Nú ætlar hún einmitt að
benda Jóni á ráð, er hún hyggur, að hann
muni telja nokkurn veginn óbrigðult. Og
ráðið er þetta: Jón Leifs býr til kantötuna -
hann sjálfur. Nefndin trúir því ekki fyr en í
fulla hnefana, að hann vantreysti sjálfum sér
til þessa lítilræðis. Þó að Jón telji alveg víst, að
ekkert „listrænt tónskáld" muni fást til þess
að Ieggja hönd á „slíkt verk“ (kantötuna), þá
er sú staðhæfing töluð út í bláinn, og lítt skilj-
anleg, nema því að eins, að Jón telji ekki uppi
vera nema eitt „listrænt“, íslenskt tónskáld.
Um þetta eina - sjálfan sig - getur hann vitað,
en um önnur tónskáld varla.16
Ástæður þess að „slík kantata“ gæti aldrei orðið að
listaverki segir Jón Leifs þrjár í grein í Morgun-
blaðinu. í fyrsta lagi geti hún ekki orðið listaverk þar
sem skipa eigi tónskáldinu fyrir um tilhögun verksins
með ákveðnum texta. í öðru lagi á tónskáldið aðeins
að fá nokkra mánuði til að semja kantötuna og geti
hún því vart orðið listaverk og í þriðja lagi er engin
trygging gefin fyrir því að hægt verði að flytja tón-
verkið sómasamlega og því ekki fýsilegur kostur fyrir
listrænt tónskáld að eyða tíma í að semja „eitthvert
kantötugutl".17
Páll er ekki alls kostar sáttur við baráttuaðferðir
Jóns. Nokkrum dögum eftir að svargrein Sigfúsar og
Páls hafði birst í Vísi skrifar Páll Jóni:
81