Sagnir - 01.06.2001, Page 102

Jörgen Jörgensen, valdaræninginn
Jörundur hundadagakonungur.
Eítir brotthvarf hans myndaðist
pólitískt tómarúm sem Magnús
Stephensen var fljótur að fylla.
Magnús Stephensen, etatsráð og
æðsti dómari landsyfirréttarins, af
sjálfum sér settur stiftamtmaður
1809-1810.
Stefán Stephensen, amtmaður í vest-
uramtinu, yngri bróðir Magnúsar
og óvirkur meðlimur tvímennings-
stjórnar þeirra bræðra.
Fredrik Christopher greifinn af
Trampe. Hann var stiftamtmaður á
íslandi frá 1806 til 1810 og helsti
andstæðingur Magnúsar á íslandi.
Magnúsi Stephensen að skipa eftirmann í hans stað,
sem Magnús gerði daginn eftir er hann skipaði
Sigurð Péturson, fyrrum sýslumann, assessor í stað
ísleifs. En 12. ágúst snérist hugur Jörgensens á nýjan
leik og ísleifur var aftur skipaður í dóminn.13 Þar sat
hann enn er veldi Jörgensens leið undir lok.
Starf Stephensensbræðra undir Jörgensen
Þeir bræður Magnús og Stefán Stephensen sátu held-
ur ekki aðgerðarlausir um sumarið. Stefán, sem var
amtmaður í vesturamtinu, sendi Jörgensen yfirlýs-
ingu um að hann vildi halda áfram störfum sínum
þann 13. júlí.14 Hann gekk og erinda Jörgensens í
verslunarmálum og lokaði fjölmörgum verslunum í
vesturamtinu og þáði sérstaka greiðslu fyrir. 1. sept-
ember 1809 bað hann svo stjórnina afsökunar á
þessu framferði sínu en sagðist hafa gert þetta „í
góðri meiningu".15 Um samskipti Magnúsar og
Jörgensens er meira að segja og frásögur mismunandi
manna koma ekki alveg heim saman hver við aðra.
Magnús segir í varnarriti sínu,16 sem hann skrifaði
Kaas dómsmálaráðherra í september 1815, að hann
hafi ekki vitað af ástandi mála í Reykjavík vegna
slæms veðurs sem hafi hindrað flestar samgöngur
milli Innrahólms17 og Reykjavíkur, fyrr en í lok júní.
Magnús segist síðan hafa farið til Reykjavíkur í
embættiserindum „[fjyrsta mánudaginn í júlímánuði
(þ. 6)“'® og þá fyrst hitt þá Jörgensen og Phelps.19 Þá
var Isleifur eins og áður sagði í varðhaldi og gat því
ekki tekið þátt í störfum dómsins, sem kemur heim
og saman við dómabók Landsyfirréttarins. Sigurður
Pétursson, sem Magnús skipaði síðar í stað ísleifs í
dómarastöðuna, dæmir með Benedikti Gröndal og
Magnúsi. Það sem kemur hins vegar ekki heim og
saman við frásögn Magnúsar er sú staðreynd að sam-
kvæmt sömu bókum var rétturinn samankominn
þann 4. júlí 1809,20 og samkvæmt sinni eigin yfirlýs-
ingu til Jörgensens hafði hann komið fyrst þann 1.
júlí til Reykjavíkur.21 Ennfremur skrifaði Magnús
stjórninni í Kaupmannahöfn skýrslu þann 4. sept-
ember 1809 en í henni segir hann sig hafa verið í
Reykjavík 2. júlí sama ár.22 Því er augljóst að Magn-
ús kom í bæinn nokkuð fyrr en hann segir síðar frá.
Þó er það varasamt að gruna Magnús um mikla
græsku, því vitni eru fyrir því að Jörgensen hafi haft
hann í stofufangelsi hjá Petræusi kaupmanni, þegar
hann var nýkominn til Reykjavíkur, eins og hann
segir sjálfur í varnarritinu.23 Þess ber einnig að geta að sam-
kvæmt Jóni Espólín bauð Jörgensen Magnúsi stiftamtmanns-
embættið á eftir ísleifi en á undan Gröndal en Magnús neitaði
einnig.24 Þann 14. júlí sendi Magnús Jörgensen svo yfirlýsingu
þess efnis að hann hygðist sitja áfram við embætti sitt, þar eð
hann hafi í samtali við hlutaðeigendur fengið þá „til indtil
videre at lade Landets nuværende Love og Anordninger blive i
Kraft“, og svo hann geti stuðlað að því að „Roe og Orden“
haldist í landinu.25 Tekur Magnús þá þátt í dómsstörfum þann
9. ágúst,26 og stuttu síðar, þann 12. ágúst,27 ber Magnús, ásamt
Stefáni bróður sínum, fram frumvarp til „bráðabirgðastjórnar-
skipanar“ meðan á stríðinu stæði. Tillögur þessar eru til í ríkis-
skjalasafni Danmerkur, í staðfestri afskrift Magnúsar,28 og
einnig minnist hann á þær í bréfum er hann sendi eftir að hann
var hafði tekið við stiftamtmannssvöldum. í bréfi til Trampe
þann 3. september 1809, sagði hann að markmið tillagnanna
hefði m.a. verið að „befrie Landet“ og „conservere det under
den Kongel. danske Regiering“.25 Þær voru í stuttu máli á þann
veg að ísland skyldi áfram tilheyra dönsku krúnnunni og engar
breytingar gerðar á stjórnskipan þess. Það yrði varnarlaust og
jafnframt óáreitt af Bretlandi. Utlendingar skyldu hlýða dönsk-
um íslenskum lögum og samningur Notts og Trampe um versl-
unarfrelsi allra þjóða á íslandi30 yrði áfram í gildi. Á sama tíma
skyldu stjórnvöld tryggja öryggi erlendra þegna gagnvart íslend-
ingum. Þá væri Englandi skylt að tryggja aðflutninga til íslands,
þar sem það fylgdi nú hafnarbanni á landið. Líklegt verður að
teljast, með hliðsjón af tillögum þessum, að Magnús hafi álitið
að ensk stjórnvöld stæðu að einhverju leyti fyrir valdaráninu.
Skemmst er frá því að segja að við það eitt að heyra fyrsta
lið frumvarpsins, um að lsland skyldi áfram undir Danmörku,
rauk Phelps út í fússi og hótaði þeim bræðrum öllu illu.31 Til ills
kom þó ekki, því þann 14. ágúst sigldi inn til Reykjavíkur
breskt herskip, the Talbot, undir stjórn Alexanders Jones skip-
herra.32 Varð hann valdur að því að veldi Phelps og Jörgensens
leið undir lok. Ensk stjórnvöld stóðu alls ekki fyrir atburðunum
hér og Jones leit á þá sem hinn mesta skrípaleik sem yrði að
stöðva. Það var gert eins og áður sagði þann 22. ágúst, er
Magnús bauð fram þjónustu sína við að koma íslandi aftur
undir krúnu Danakonungs.
Samningurinn 22. ágúst
Eftir að ljóst var að Jörgensen væri sviptur öllum völdum mynd-
aðist valdatómarúm á íslandi en samningurinn milli Stephen-
sena og Jones leysti úr því vandamáli. Upphaflega bauð Jones
Trampe frelsi, að sögn Magnúsar,33 sem hann vildi þó ekki
þiggja vegna þess að hann hugðist fara til Englands og kæra
Phelps og Jörgensen. Samkvæmt sömu heimild átti svo Jones að
100