Sagnir - 01.06.2001, Page 103

hafa kallað á Magnús og Stefán, auk Phelps og Jörgensen, upp
í stiftamtmannshús og þar lesið þeim samning sem þeir síðar
undirrituðu og batt enda á valdatíma Jörundar hundadagakon-
ungs á íslandi.34 Þessari sögu Magnúsar eru þó fræðimenn
sjaldnast sammála. Anna Agnarsdóttir telur t.a.m. samninginn
frá 22. ágúst vera augljóslega byggðan á tillögum Magnúsar og
Stefáns frá 12. ágúst.35 Helgi P. Briem og Jón Þorkelsson eru
einnig þeirrar skoðunar að Magnús hafi átt sinn stóra þátt í
samningnum.36 Sú ályktun er rétt ef marka má eftirfarandi
klausu úr dagbók Gunnars biskupsskrifara,37 en hann segir
samninginn vera „milli hans [Magnúsar] og bróður hans á adra,
en Kapt. Alex. Jones og Samuei Phelps á adra Síduna, sem samin
hafdi verid um Nottina þeirra á milli“.38
Samninginn frá 22. ágúst er m.a. hægt að finna í Lovsamling
for Island, bæði á ensku og íslensku.33 í bréfabók stiftamtsins,
þeirri er Magnús Stephensen hélt, er minnst á tilvist samnings-
ins bæði á ensku og íslensku,40 en þar er hann einnig að finna á
dönsku í heild sinni.41 Sú staðreynd væri líklega ekki í frásögur
færandi ef ekki kæmi fyrir kafli í bók Helga P. Briems, Sjálfstceði
íslands 1809, þar sem hann reynir að færa rök fyrir því að
Island hafi talist sjálfstætt ríki árið 1809, meðal annars af þeim
er undirrituðu samninginn.42 Þessu til stuðnings nefnir hann til
að mynda að samningurinn sé til á ensku og íslensku en ekki
dönsku.43 Þótt fjöldamargt annað sé athugavert við rökstuðning
þann sem fram kemur í bókinni,44 ætti samtímatilvist samn-
@ a m n i n <i n r
inilll, twllhnwml.touíuÍWrtíMf/etalfmM 0J«3tUrti, WagnúrarStcphenfcn, cgtxmi
trarennl. tonltu í>mtisnar, Slmtmanní i snntur.Slmti Wtnt ttunt, Stcphim Stcphcnfcn, nfnnnnti twlfu,
C4 S)*celtictin» AlcmnJcti Jono, inpitníní« ÍMnt tottltnWu fhWiínnt ettitMticl tl» Talbot. cs
SamuctPhdpt, ftmtuntonnemf, Ksqvin, nftonnitnilfu.
I
I. ®win
Síuut a«jnflmui, iclipomt, 0*1*1' flt. ««-, *fli«t «i
®ra. Dítfloi 3jtflmftn, tritt W »cbi l" *>» *««»•
líiilii Kta .t'iiUfat, H 4t rllN Itifl froi frtttl f* rflpltar, ftf
»r< M«4nabu(i Ktfi tíantn nflur tt tmluiruiat«r.
a. (Bftitt
U*IM futmranti CH«*, «al f»lirmlf4a Kta «rt«r
■nfiirfut, ra h.n á «x«t«r falm nfl«»«m 3u*iturm« 4 3«.
Larix. ti KfoHim »mtnu«ai I fl«fl«i.llniti 3«Unb«, taíum
3flm»i.i4«m, ftm rrn «t Wflcitum »«rfhr Ki* ftiaafla (3—
lanb* ertrtaaumaam Ornfa Crampr
j iPiiiu
SKIr ftnLTItlfliitnn, uattt »r( faaffa BJrfti, Kfa grrlfl ■
(U ut fala ariut ni íiuKntum »nna.
4 ðriiiL
Vaní'lioruni flal 4»ntaiatt, at «<fkW tnffum UuMtWiim f.
♦»«!( mrt »rim (tu«m Kuia, frm ■« rtu Nr, rt»i frmna Irnnn
(i«4a» «t Mntjafl, cj •» «U afttet, f*»f««tar »4 rrrímulfía*
*t«flr, framw mtt r«*um UaluUium. rtut 2i|am Ktrra,
Ktli flr«tf«» Mfuflt^flt «4 rrflr f»«u V»fl««. "■* ffl «•<■**■
«r tota rrní 3«af«ma
». firrw
C«4M Darnat H.li nwaa »«rta »W» H f* &***■ "
fm JLfjfiav.T ffal rrrta utt«t»r»(la«), r«4i» ettttfluaft »«ft
■» i ícuuai, rtur VantU i nortutu Ctt ««
rcrnat , _
6. 0r«ifl.
Sllic Cn baltia.nrun rtur atrar b»»tl
rru rrpnaMr ft«r wthi!a««i, ftm »t» ffl»»"“
tlmtroí uirt tta 3«rBct' 3MC«*f«' f"111 ,
fti flflrta eirtlua. frtm, ra f>flfc««t K"'J '* «*<“ »“« l
«U« ZUiti ihmrflr W«, »4 «f KUfl f*rt K* rt»),
tcta ílitnit >4 afliiNittt »af«l tom »«ua«« <»» 3*.**1*
eamrajurwr nnm ^trrTj crampr »4 earcaai n«rt.
taifruur l6ta mrrftlitnu JrniU iflinrtar, »al «*•»« I f«J»
‘ I, H tumlbfaft, t* Zufat, pút «U( V«r.», ífamt »rftu«
7. (fitín.
CU <-«nilunattú<, fcm rru M«t I tantl Kflu, ff«!u <•'"
*rtta cpiiut, «4 D»Un&» Jtanpnifliuuin Icrft fl» fran.f«lfa
Jta«p«rMu» trora. cuw c« futtl
». (Brrin
UUr taaffat í^ur «4 Vaatftn* PaUjat, ffu!« MtN «f-
KiMD «p<«r fll M*
?il öwlicftináiit''UnNr roram ^enhnno<j Ciíiiftuin, SKrt>fi*n»iif« wun 22afl ?lu4uf|.i809.
Magnús St®phcnfcnv Scephán Stcphcnfcn. Alcxandcr Joncs. Samucl 1 hclps.
Jtranml'tanffir CiaifltU «« 3u- Jtrmi«4l. anifmatur rtt Z»r«*r- <apuam» i&n* KrilrotffutrtM**' L
fuiMtiK 4 34la«»i. atuiutu * 34U«»t rt*« — •*
iLl) lUt) (*-*)
V*. ■«•«*.» « «-‘sctc SN'n.. *—H1». ff'M-i-c « ' "ff» »***-**•■ —• *'«»'•«'•• «»— •»*»■
»1. JnpSrufrn- *■ ti«pfc*«f**-
íslenska útgáfan af samningnum milli Stephensenbræðra við Jones skipherra og
Samuel Phelps, en hann lærði þeim bræðrum stiftamtmannsvöld.
ingsins, á danskri tungu, í bréfabók stiftamtsins, að hjálpa til
við að bægja þeirri ranghugmynd Helga frá, að Magnús Steph-
ensen hafi tekið sér samningsleyfi fyrir sjálfstætt íslenskt ríki.
Helsti munurinn á þessum samningi og fyrri tillögum
Magnúsar er sá að hér eru allar varnir bannaðar45 og þ.a.l. ekki
gert ráð fyrir neinum herrétti. Samningurinn við Nott og enskt
verslunarfrelsi eru áfram gefin Englendingum og þeim tryggt
öryggi á eyjunni. Jafnframt heldur danska krúnan íslandi. Þó
feliur Magnús frá þeirri kröfu sinni að Englendingar
birgi ísland en varla gat Jones lofað því. í raun er
aðeins eitt sem situr eftir frá valdatíma Jörgensens en
það er staða Trampe greifa, því hann var ennþá í
haldi. Jones taldi að hann hefði ekki rétt til að frelsa
hann, enda væri hann löglegur fangi bresks víkinga-
skips46 og Trampe vildi sömuleiðis miklu fremur fara
til Englands en að vera áfram á íslandi.47
Þeir tveir höfundar sem skrifað hafa ítarlegast um
valdatíð Jörgensens og Phelps, Jón Þorkelsson og
Helgi P. Briem, komast báðir að þeirri niðurstöðu að
Magnús hafi annað hvort ekki haft rétt til að taka að
sér stiftamtmannsembættið eða þá komið klaufalega
fram í embættistökunni. Þannig segir Jón Þorkelsson
að atferli Magnúsar hafi verið „dálítið kynlegt", þar
eð beinast hafi legið við að Magnús heimtaði frelsi
Trampes en ekki embættið fyrir sjálfan sig.4“ Helgi P.
Briem bendir á að Magnús hafi vísað í konungsbréfi
frá 3. júní 1754 og 18. október 177149 í varnarriti
sínu, sér til réttlætingar fyrir að hafa tekið að sér
embættið en þau séu vafasöm heimild fyrir því að
„Magnús háyfirdómari sé aðalmaður í stjórn.“50
Hins vegar virðast bæði Helgi og Jón líta fram hjá því
að Trampe var fangi sem Jones treysti sér ekki að
frelsa og af því ástandi myndaðist tómarúm sem
þurfti að fylla eins fljótt og auðið var. Lögum sam-
kvæmt voru það amtmenn og landfógeti sem áttu að
taka við störfum stiftamtmannsins en sú hafði ekki
alltaf verið raunin. Þess er skemmst að minnast að
Trampe skipaði Isleif Einarsson með Frydensberg til
að sjá um málefni stiftamtsins. ísleifur þótti þannig
nógu hæfur til að gegna embættinu þótt konungs-
bréfin frá 1754 og 1771 séu engin heimild fyrir því
að ísleifur meðdómari sé „aðalmaður í stjórn“.51 Nú
er erfitt að efast um að persónulegur metnaður
Magnúsar hafi að stærstum hluta valdið því að hann
tók að sér verkið, enda hafði hann þegar sótt um að
fá embættið á eftir Trampe.52 En staðreyndin er engu
að síður sú að stjórn þeirra bræðra getur ekki með
nokkru móti talist óeðlileg eða ólögleg fyrir vikið.
Stefáni Stephensen (eða Stefáni Þórarinssyni amt-
manni að norðan) bar að taka að sér embættið og
fordæmi var fyrir því að hæfur embættismaður kæmi
einnig þar að.
Deilan
Daginn eftir að Magnús tók við stjórnartaumunum
hitti hann Trampe um borð í skipinu Margaret &
Anne, sem átti að flytja Trampe til Englands. Að sögn
Magnúsar þótti honum Trampe vera ánægður með
samninginn við Jones og er engin sérstök ástæða til
að efast um það. Samningurinn þýddi, þrátt fyrir alla
óvild þessara manna í garð hvors annars, að brátt
gengi Trampe frjáls maður og gæti kært þessa ósvífnu
Englendinga fyrir atburði sumarsins. Svo sigldi
Trampe héðan með Phelps, sem fangi hans. Bruni The
Margaret & Anne varð til þess að mennirnir snéru
aftur og segir Magnús að Trampe hafi þá komið mun
verr fram við sig en áður, enda hafi Jörgensen og
Phelps tekist að ljúga hann fullan um aðild Magnúsar
að valdaráninu og stjórninni í kjölfarið.53 Þetta stað-
festir Trampe sjálfur í skýrslu til stjórnarinnar í apríl
1813 en í henni skrifar hann að Phelps hafði sagt
honum að Magnús hefði sagt þeim Jörgensen að
Trampe hyggðist strjúka og safna liði og því væri best
101