Sagnir - 01.06.2001, Síða 109

áhugasvið, jafnvel fordómar, og þá ekki síst heppni í leit að tor-
gætu korti, draga þá ýmist sundur eða saman. Úti í heimi hefur
áhugi farið vaxandi á söfnun og skráningu póstkorta og
blómstrar nú um stundir. Með tilkomu alnetsins og í samvinnu
við uppboðsvefi á netinu hefur seljendum og söfnurum gamalla
póstkorta gefist tækifæri til að bjóða í eða kaupa póstkort
hvaðanæva úr veröldinni. Með nýjustu tölvutækni er hægt að
skanna póstkort fljótt og vel, og myndirnar má svo senda með
undraverðum hraða - tölvupósti - til væntanlegs kaupanda, svo
hann fái skoðað og metið kortið. I útlöndum hefur fjöldi
manna, ungra jafnt sem aldinna, af miklum ákafa hafið póst-
kortasöfnun sem nokkurs konar tómstundagaman og safnar þá
t.a.m. tilteknu efnissviði. Fjöldi erlendra handbóka og fræðslu-
rita er til um þetta tómstundagaman, og nokkur tímarit eru
gefin út.
Hvað er þá póstkort? Það er sérhannað kort með mynd á
sem skrifa má á texta og senda viðtakanda. í árdaga hét það
bréfspjald (danska: brevkort) og hafði oft enga myndina, og
loddi það nafn við fram eftir öldinni. Póstkortið er teiknuð
mynd, máluð, ljósmynduð, prentuð. Það getur líka verið máluð
mynd blönduð ljósmynd til að gera hönnunina áhugaverðari.
Það getur verið merkt listamanni eða ekki auðkennt honum.
Kort sem merkt er listamanni felur í sér að eiginhandaráritun
hans er að finna á því framanverðu. Hann getur hafa ritað fullt
nafn sitt eða einungis fangamark, jafnvel einungis tákn. Mark
hans má finna mögulega undir upphandlegg fyrirsætu eða neðst
í horni korts, sem er hið hefðbundna. Umgerð póstkorts getur
verið hvítur rammi, misstór, rifaður rammi eða myndin fyllir út
í allan flötinn. Mynd getur einungis náð yfir hluta korts eða
jafnvel verið agnarsmá. Kort getur haft ellimóða umgerð, lúið
og þvælt, rifið á hliðum og hornin beygluð, en verðmætt engu
að síður.
Útgefendur fyrri tíðar sáu mikla hagkvæmni í að gefa út
seríur eða samstæður korta. Þeir gerðu ljósmyndurum og lista-
mönnum að skila verkum sínum í seríum og gengu síðan frá
þeim í umbúðum sem höfðuðu til kaupenda. Þetta fyrirkomulag
reyndist, eins og dæmin sanna, auka áhuga manna á kortum og
söfnunargildi þeirra. Safnarar hafa greitt allt að þrefaldri upp-
hæð til að eignast sjötta og síðasta kortið. Samstæður innlendra
korta voru engar og seríur fátíðar. Upplag hérlendra korta gat
hins vegar verið frá einu upp í þúsund.
Uppruni og saga póstkorta
Fyrstu póstkort voru gefin út í Vínarborg 1. október 1869, og
áttu því 132 ára afmæli í október 2001. Hugmyndin var raunar
runnin frá Þýskalandi. Þýski póstmeistarinn Heinrich von
Stepen fékk fyrstur hugmyndina, en á hana vildu þýsk stjórn-
völd ekki fallast. Þá var það Austurríkismaðurinn Emmanuel
Herrmann sem kom hugmyndinni á framfæri við póstmeistara
Austurríkis, von Maly barón, og með því hófst póstkortaútgáfa.
Kortin urðu strax einstaklega vinsæl og fyrstu mánuðina seldist
um hálf önnur milljón eintaka í Austurríki, enda burðargjald
þeirra allmiklu lægra en sendibréfa. Þjóðverjar tóku brátt við
sér, og áður langt leið komu póstkort á markað í Þýskalandi og
Englandi. Álitið er að undir lok 19. aldar hafi þau verið orðin
nokkuð algeng í flestum Evrópulöndum. Árið 1904 voru til
dæmis póstlagðar á Englandi um 16 milljónir bréfspjalda.-
Póstkort voru fyrst nefnd til sögunnar á Bretlandi árið 1870.
Francis nokkur Kilvert, þrítugur velskur kapellán sveitakirkju,
skrifar í dagbók sína 4. október 1870: „Today I sent my first
post cards, to my mother, Thersie, Emmie, and Perch. They are
capital things, simple, useful and handy. A happy invention.“
Póstlögin 1870 veittu leyfi til að selja fyrstu póstkortin 1.
október. Kilvert var því ekki seinn á sér. Svo undarlega vill til að
það er einungis deginum áður sem hann nefnir í dagbók sinni
ii/UMnu rwwx
Dama með hund í bandi
Daman er með pilsið næstum upp um sig og dverghund flæktan í
bandi um fótleggina. Art Deco. „Novelty“-kort. Handtaska döm-
unnar var alsett gimsteinum, nú fallnir af. Áritun: „Illumna
Vidunderkort.“ Á bakhlið: „Dete Kort lyser smukt i Morke efter
forst at have været udsat for skarpt Lys“. Texti föður í „Höfn“ til
dóttur: „31./5. 23: Hjer er fín stúlka með hundinn sinn og þau sjást
líka í myrkri, það er það skrítna við þau. Þú verður líklega að reyna
það inni í skáp því nú er aldrei myrkur heima, þó að hjer sje næstum
því eins dimt á kvöldin og um hávetur. Pabbi.“ Handlitað.
Höfundur
Nýárskort
Börn að tala í síma. Titill: „Gleðilegt nýár.“ Ljóð eftir M.G. Telpan
segir: „Halló!“ og spyr: „Hvar fékkstu svona indælt kort?“ Og ekki
stendur á svari hjá pilti: „Halló! En hjá honum Helga Árnasyni í
Safnahúsinu! 1929. Skrautritun og skreyti: Steindór Björnsson frá
Gröf. Útg.: Helgi Árnason.
Höfundur
Afmæliskort
Lítil stúlka með húfu og muffu. Áritun: „Hamingjuósk - á -
Afmælisdaginn.“ Ljóð eftir: Svb. B. Listam.: Muggur (Guðmundur
Thorsteinsson). Útg.: Friðfinnur G. Guðjónsson, ca 1920. Kortið
var sent telpu í Viðey, frá annarri stúlku í Viðey.
Ragnheiður Viggósdóttir
107