Sagnir - 01.06.2001, Page 120

Árni Heimir Ingólfsson er píanóleikari og
nemi í tónlistarfræðum við Harvard háskóla.
Viöbótarvídd samhengisins
Nokkrir þankar um tónlistarfræói
Tónlistarfræði er að öllum líkindum það fag innan hugvísind-
anna sem hvað minnst hefur farið fyrir á íslandi til þessa. Ólíkt
systurfögunum listfræði og bókmenntafræði hefur tónlistar-
fræðin hingað til aðeins átt sér stopula sögu hér á landi og jafn-
vel sjálft nafnið á faginu er nokkuð á reiki. Það er ýmist nefnt
tónvísindi (sbr. þ. Musikwissenschaft, e. Musicology), tónlistar-
fræði eða einfaldlega tónlistarsaga. Fagið sem þessi heiti vísa til
er þó eitt og hið sama og hefur að markmiði fræðilega umræðu
um og rannsóknir á tónlist og sögulegu umhverfi hennar í for-
tíð og nútíð.
Margir hafa reynt að skilgreina tilgang og takmörk fagsins
sem fræðigreinar. Það liggur auðvitað í augum uppi að tónlist-
arfræði leitast við að fjalla um tónlist á fræðilegan hátt. En þó
býr meira að baki. Skilgreining sem gerð var af nefnd á vegum
American Musicological Society árið 1955 lýsir faginu sem
„fræðigrein sem leitast við að skoða tónlist sem eðlisfræðilegt,
sálfræðilegt, fagurfræðilegt og menningarlegt fyrirbæri“. Hér er
vissulega af mörgu að taka, enda hefur raunin orðið sú á þeirri
tæpu hálfu öld sem liðin er síðan að tónlistarfræði hafa í
auknum mæli beint sjónum sínum að síðari liðunum tveimur í
þessari skilgreiningu. Hljóðeðlisfræði og tónlistarsálfræði (e.
„music cognition“) tilheyra faginu aðeins óbeint. Hins vegar
hefur tónlistarfræðin í auknum mæli leitast við að skilja tón-
sköpun og tónlistarflutning sem félagslegt fyrirbæri, jafnt í vest-
rænni tónlist sem og í tónlist annarra heimshluta (e.
„ethnomusicology").
Fagið á sér meira en aldarlanga sögu sem hefst í gullsölum
hámenningarinnar í Vínarborg á síðari hluta 19. aldar. Aukin
sagnvitund 19. aldarinnar teygði anga sína inn í tónlistarlífið og
smám saman urðu bæði fræðimenn, tónskáld og áheyrendur
meðvitaðri um tónlist fyrri alda. Fyrst náði vitundin aftur til
barrokktímans, síðan endurreisnarinnar og um aldamótin 1900
voru meistarar fjölröddunar á 13. og 14. öld „uppgötvaðir" á
nýjan leik. Þessu fylgdi auðvitað sú nauðsyn að afla frekari
vitneskju um hin áður gleymdu tónskáld með því að grafa upp
lítt kunnar heimildir og um leið þurfti að gera verkin aðgengileg
flytjendum í prentuðu formi. Guido Adler og Philipp Spitta voru
meðal fyrstu sporgöngumanna hins nýja fags og á árunum
1860-1900 kom út hver heildarútgáfan á fætur annarri. Fyrst
Bach, síðar Mozart, Beethoven og Schubert. Austurríki og
Þýskaland voru vagga hinnar ungu fræðigreinar allt þar til
nasistar komust til valda. Þá hurfu flestir merkustu vísindamenn
á þessu sviði til Bandaríkjanna (m.a. Alfred Einstein - Mozart-
fræðingur og náfrændi Alberts -, og miðaldafræðingarnir Willi
Apel og Otto Gombosi). Þar hefur fagið staðið sterkum fótum
æ síðan.
118