Nýtt Helgafell - 31.12.1959, Síða 65

KAREN BLIXEN
195
inn. Hið nýja líf söngkonunnar hrynur til
grunna. Iíún verður að leggja af stað aftur
í hið árangurslausa æviflakk. Vera má, að
sögunni sé stefnt gegn ungum rithöfundi, sem
hlaut skyndifrægð með bókinni „En ajten i
Jcoleraáret“ fyrir nokkrum árum. En hún er
bein stæling á verkum Karenar Blixen.
Þá má nefna söguna „Ib og Adelaide“, sem
er löng skýrgreining á danska aðlinum. Höfuð-
tilgangur hennar er sjálfsagt að draga fram
kosti og lesti þessarar deyjandi stéttar. Samt
er sagan gagnsýrð af hinum kunnu hugmynd-
um Karenar Blixen. Aðalpersónurnar skilja
tilgang lífs síns, kjósa hin sorglegu kjör og
farast. Ib reynir ekki að komast undan ör-
lögum sínum, heldur geldur líf sitt fullu verði
og nær um leið valdi á hinu breyska eðli sínu.
Þetta kemur skýrt fram í upphafi sögunnar
í löngu samtali, sem gamali málari á við aðals-
menn, sem satt að segja eru óvenjulega vit-
grannir. Listamaðurinn rekur af stakri ná-
kvæmni hvernig lífshættir hins gamla aðals
eru í samræmi við lögmál harmleiksins, það
er í viðurkenningu á harmsögu lífsins. Ib verð-
ur fulltrúi þessara lífsskoðana. Ilins vegar er
sem listamanninum vitrist æskufólk vorra
tíma:
„Það á sjálfsagt við skuldir að stríða —
en það eru engar drengskaparskuldir, sem
varða líf og æru. Víst fremur það sjálfsmorð
— því er verr — en kviðristur verða þá
horfnar úr tízku. En það getur svo flogið til
tunglsins. Við teborðið verður skrafað og
skeggrætt um leiðir og fargjöld til tuuglsins.“
Fjallað er um svipuð vandamál í sögunni
,JZn IIerregárdshistorie“, sem eflaust er bezta
saga bókarinnar. Kjarni sögunnar er hugtakið
réttlæti. Þegar í upphafssamtalinu rekumst
við á það svar, sem .öll sagan er byggð á:
„Réttlæti,“ endurtók hún undrandi og þagði
við. „Eitel,“ sagði hún svo. „Við þurfum ekki
að hafa áhyggjur af réttlætinu. Örlögin eru
réttlát, guð er réttlátur. í sameiningu dæma
þau viturlega og endurgjalda, án þess að við
leggjum þar orð í belg. Þess vegna getum
við látið það ógert að dæma hvort annað.“
Síðar segir sama stúlkan:
„Ó, Eitel,“ sagði Ulrikka, „við vitum svo
lítið. Það gæti verið annað réttlæti í veröld-
inni en það, sem við þekkjum, réttlæti, sem að
lokum bætir fyrir allt.“
Síðan greinir sagan frá óðalseiganda og
landseta hans, Linnert að nafni. Eitt sinn
krefst landsetinn þess að fá aftur bolakálf,
sem kominn er í kúahóp óðalsbóndans vegna
mistaka. Ilann býður landsetanum fullorðinn
tarf í staðinn. Bóndinn heldur fast við kröfu
sína um réttlæti: Hann vill ekki fá annað en
kálfinn sinn. Iíonum er boðið meira en hann
átti, en hann neitar að þiggja af gjafmildi
lífsins, neitar að þakka fyrir náðina. Óðals-
eigandinn stækkar í sögunni og verður nokk-
urskonar tákn hins gjafmilda guðs, en brátt
verður hann líka tákn hins hræðilega guð-
dóms, þegar hann setur bóndann upp á tré-
liest og Iætur hann deyja á baki hans (saman-
ber samtalið sem vitnað er í hér að framan
um hinn göfuga og grimmdarfulla heim í
fyrstu sögu kardínálans).
Kona óðalseigandans vill greiða þá skuld,
sem henni finnst að maður hennar og skyldu-
lið eigi að gjalda ættingjum bóndans. Hún
sendir því son sinn Eitel í fóstur til dóttur
bóndans, sem Lóna heitir. Fyrir bragðið van-
rækir Lóna sitt eigið barn, drenginn Linnert,
sem bíður þess nú í fanglesinu í Haribo að
verða hálshöggvinn fyrir tvö morð. Ungi
drengurinn, Eitel, hefur á sama hátt og móð-
irin reynt alla sína ævi að bæta fyrir meint
afbrot föðurins. Kvöldið fyrir aftökuna kem-
ur Lóna, gamla fóstran hans, í heimsókn og
segir honum þá furðufrétt, að hún hafi haft
nafnaskipti á börnum, það er að segja, að
Eitel sé hold af hennar holdi. Þannig hafi hún
viljað láta réttlætið sigra. Saga hennar er þó
ósönn. Hún spinnur hana upp í vitfirringu og
fremur svo sjálfsmorð. Hér verður það sama
upp á teningnum og í sögunni„Vejene om-
kring Pisa“. Sögupersónurnar reyna að tefla
sjálfar á tafl örlaganna, en það fer allt í
handaskolum, mennskir tefla ekki það tafl.
Ungi aðalsmaðurinn, sem loks er það ljóst,
að örlög hans og bóndans eru svo samofin,
að ekkert fær þeim þokað, ákveður að heim-
sækja þann dauðadæmda í fangaklefann.
Ilann skilur þá til fullnustu sjálfan sig og
tilgangslausa baráttu sína gegn örlögum guð-
dómsins, er hann stendur þar augliti til aug-
litis við örlög, sem gætu hafa fallið honum
í skaut, eða eru að minnsta kosti bein afleið-
ing af örlögum feðra þessara tveggja ungu
manna. Eitel verður þetta og ljóst ekki sízt