Nýtt Helgafell - 31.12.1959, Page 67

KAREN BLIXEN
197
stafar af því að svona er frásagnarlist Ivar-
enar Blixen háttað.
Um liana fjallar svo sú eina saga, sem enn
er ótalin, „Det ubeskrevne blad“. Segir þar
frá brúðkaupslöknm portúgölsku prinsess-
anna, sem öll voru sýnd þjóðinni daginn eftir
brúðkaupsnóttina, svo ibúarnir gætu fullviss-
að sig um, að prinsessan hafi verið óspjölluð
mey. Lök þessi voru svo innrömmuð og hengd
upp í klaustri. Fólk fer í pílagrímsferðir til
klaustursins til að sjá þau, en það furðulega
er, að áhorfendur staldra ekki lengi við fyrir
framan öll þau lök, sem merkt eru nöfnum
og ártölum. Fólkið stanzar aftur á móti lengi
og íhugult við lak, sem er tandurhvítt.
Gagnvart þessari gátu setur menn hljóða,
ímyndunaraflið fer af stað. Hvað gerðist hér?
Og hvers vegna hefur kóngurinn látið hengja
upp þetta lak? Hann gat ósköp vel látið það
ógert. Svarið er svohljóðandi: „Séu menn trú-
ir, óbifanlega og að eilífu trúir sögunni, þá
talar þögnin að lokum.
Þar sem engin saga er, og hefur aldrei ver-
ið, eða þar sem menn hafa svikið söguna,
þar er þögnin tómleikinn einn — en þegar
sögukonan, sem verið hefur sögunni trú allt
til dauðans, hefur sagt sitt síðasta orð, heyr-
um við þögnina tala.
Hér er komið að einu höfuðeinkenni á öll-
um skáldskap Karenar Blixen. Hún beitir því
stílbragði í geysiríkum mæli að gefa í skyn.
Þess hefur oft verið getið í þessu stutta yfir-
liti, að lesandinn gæti dregið ýmsar ályktanir
af sögunni, en Karen Blixen segir sjálf sjald-
an mikið beinum orðum: Hún gefur í skyn
og lætur þögnina tala lengi á eftir. Það er
ástæðan til þess, að almenningur, sem sjálfur
hefur bæði gleymt að segja og hlusta á sögur,
en hefur aftur á móti vanizt svo við lestur
raunsærra skáldsagna, að fá allt tilreitt út í
yztu æsar, jafnvel hið nánasta samlíf, að hann
á erfitt með að fylgjast með þessari sérstæðu
frásagnarlist. Þá er ekki um annað að ræða,
en lesa sögurnar aftur og aftur, því þegar
maður þekkir söguþráðinn, er auðveldara að
koma auga á það, sem gefið er í skyn og hríf-
ast af ósögðum orðum þagnarinnar. Karya-
tiderne eru einstaklega skýrt dæmi um þessa
stíltækni. Lesandinn er sjálfur látinn um að
skilja þau álög, sem leiða til glötunar ættar-
innar og eðli þeirra er líka gefið í skyn, en svo
ekki meir.
— Hér hefur öllum sögunum í „Sidste jor-
tœllinger“ verið gerð meiri og minni skil, og
það hefur komið í ljós, að kjarni allra ævin-
týranna er sömu meginhugmyndir og í báð-
um fyrri smásagnasöfnunum. Það er því von-
andi, að menn séu nokkru nær ekki aðeins
um síðustu bók Blixen — heldur skáldskap
hennar í heild.
Nú kann sú spurning að vakna, hvort þessi
bók sé jafnsnjöll þeirri fjrrri. Því er mjög
erfitt að svara, en segja má, að heildaráhrifin
séu sterk, afarsterk, og beztu sögurnar standa
framar öllu því sem Karen Blixen hefur áður
birt. Á það við um sögur kardínálans allar
þrjár, „Kap'perí'. „Nattevandring“ og þó fyrst
og fremst „Herregardshistorierí'.
En takmarkanir hennar koma hér einnig
skýrar fram en fyrr. Þegar bókin kom út,
kvörtuðu einkum sænskir gagnrýnendur yfir
því hve mikla tilhneigingu hiin hefur til að
láta sögur sínar gerast meðal aðalsins, æðri
preláta Rómar eða heimsfrægra listamanna,
sem frekar minna á þjóðhöfðingja. í sannleika
sagt er þessi gagnrýni markleysa ein, því að
með nákvæmlega sama rétti mætti ásaka rit-
höfunda síðustu áratuga, sem skrifa um þjóð-
félagsmál og einbeita sér af jafnmiklum áhuga
og hún að ákveðinni stétt. Aðalatriðið hlýtur
að vera að hugðarefni sögupersónanna hafi
gildi, að hugmyndirnar í sögunni höfði til
allra, en séu ekki bundnar því umhverfi, sem
þær gerast í.
Ætlunin með grein þessari, var að sýna
fram á, að svo sé. Karen Blixen hefur fast-
mótaða lífsskoðun, sem kemur skýrt og greini-
lega fram í öllum hennar skáldskap. Þessi
lífsskoðun er ekki ætluð gamalli yfirstétt
einni saman, heldur er hún algild: Með því
að lifa, þjáist maðurinn og veldur þjáningum,
hann viðurkennir sjálfan sig, sem merkir það,
að hann fellst á það, að þjáningin sé kjarn-
inn í allri mannlegri tilveru. Á þennan hátt
kemst hann í mannlegt samfélag og það er
þetta sainfélag, sem á að bjarga hinum ein-
mana manni úr þeirri einangrun, sem hann
býr nú við. Sé lífinu lifað í auðmýkt og undir-
gefni við lög þess sjálfs, öðlast maðurinn
hjálpræðið. — Á þennan hátt er vísað á bug