Helgafell - 01.10.1946, Qupperneq 8

190
HELGAFELL
Hversu hefði nú farið um skinnbækurnar og fornbókmenntirnar, ef af-
skipti þessara safnara hefðu ekki komið til ?
Að því verða vitanlega aðeins getur leiddar. Um skinnbækurnar er vafa-
lítið, að mörg þeirra brota, sem varðveitzt hafa til þessa, mundu hafa týnzt
með öllu. Sumt væri að líkindum óglatað enn, einkum stóru skinnbækurnar,
t. d. Flateyjarbók, sem gengið hefðu að erfðum í velmegandi ættum. En
eftirritun handrita var stunduð af miklu kappi, einnig á 18. öld og langt fram
á hina nítjándu, og því er ekki sennilegt, að fleiri bókmenntaverk hefðu
glatazt fyrir fullt og allt.
En hljótum vér íslendingar þá ekki þrátt fyrir allt að vera þakklátir hand-
ritasöfnurunum fyrir björgunarstarf þeirra ? Tvímælalaust, að svo miklu
leyti sem skinnbækur hefðu farið forgörðum án þeirra tilverknaðar. En
frá mannlegu sjónarmiði ætti þó að vera skiljanlegt, hvernig íslendingum
hlýtur að vera innanbrjósts, er þeim verður til þess hugsað, að þessar dýrmæt-
ustu gersemar þeirra eru allar í erlendum söfnum, en engin í vörzlum þeirra
sjálfra. Grískur maður harmar að sjálfsögðu, hversu mörg af ágætustu lista-
verkum fornaldarinnar hafa glatazt með öllu, en þó mun honum svíða missir-
inn með öðrum hætti, er hann virðir fyrir sér The Elgin Marbles í British
Museum en þegar honum verður hugsað til Seifsstyttu Feidíasar, sem glötuð
er um aldur og ævi. Það er eftirtektarvert, að einhvér skilningur á þessu er
fólginn í þeim lagafyrirmælum í ýmsum löndum, er banna flutning fornmenja
úr landi, þótt hins vegar séu engin ákvæði í þeim um viðurlög fyrir vanhirðu
eða glötun slíkra gripa, sem eru í eigu einstaklinga.
Það má sannarlega ekki meta lítils slíkar tilfinningar á því tímabili
rammrar þjóðernishyggju, sem vér nú lifum, en í sjálfu sér eru þær einar
haldlítill samningagrundvöllur. Verður annar traustari fundinn ? Ég leiði
hér hest minn frá umræðum um hinn lagalega rétt, enda er gildi hans í milli-
ríkjamálum mjög svo takmarkað. En hvað skal þá segja um , .siðferðilegan
rétt?“ Ég get ekki annað en öfundað þá menn, sem eru svo stálslegnir í lög-
málum siðfræðinnar og siðferðilegri breytni, að þeir treysta sér til að af-
greiða það mál með einum pennadrætti. Mín skoðun er sú, að eðlilegast sé, að
það vandamál, htíar íslenzfyu handritin séu bezt kpmin, verði ekki aðeins
athugað í ljósi nútímaskilnings á eignarrétti eða sögu liðinna alda, heldur
fyrst og fremst með verkefni og skyldur framtíðarinnar í huga.
IV.
HtíatS er mönnum heimilt að eiga? Fyrr á tímum mátti heita, að engar
skorður væru við því settar. Órahægt og gegnum ægilegar þrengingar á
vettvangi félags og alþjóðamála virðist mannkynið vera að ryðja sér braut til
skynsamlegri skilnings á eðli og takmörkun eignarréttarins. En ýmiss konar
umbætur í þeim efnum, t. d. afnám þrælahalds og átthagafjötra, tákna þó
samkvæmt eðli sínu brotthvarf frá frumstæðu ræningjasiðferði og skref í
áttina til nýrrar menningar. Þær þjóðir, sem búið hafa við hernám nazista,
hafa öðlazt nýja reynslu um þann háska að selja sál sína, þá virðingu fyrir