Helgafell - 01.10.1946, Side 9

HVAR ERU ÍSLENZKU HANDRITIN BEZT KOMIN ?
191
sjálfum sér, sem dýrmætari er öllum öðrum eigum manna. Það liggur í aug-
um uppi, að fyrir Dani hafa íslenzku handritin aðeins gildi sem sýningar-
munir og fræðaheimildir. Danmörk mætti heita jafnauðug án þeirra. Fyrir ís-
land hafa þau allt annað og meira gildi. íslenzkar fornbókmenntir eru í heims-
ins augum eina lamb fátæka mannsins og hinar fornu skinnbækur einu sýni-
legu leifarnar frá mesta blómaskeiði þjóðmenningar vorrar. Geymsla þeirra í
erlendum söfnum hlýtur sífellt að rifja upp mesta niðurlægingarskeiðið í
dtjórnmálum vorum og efnahögum og gera oss þann þátt sögunnar miklu
minnisstæðari en æskilegt væri. Ég er ekki í hópi þeirra manna, er líta svo á,
að núlifandi kynslóðir í Danmörku beri ábyrgð á þeim þjáningum, sem for-
feður þeirra leiddu yfir þjóð vora. En hins vegar finnst mér ekki, að Danir
nú á tímum ættu að vera fastheldnir á þau sigurmerki frá þeim dapur-
legu tímum, sem unnt er að skila aftur. Ég er sannfærður um, að hverjum
Dana, sem þekkti raunarsögu íslands á 16.—18. öld til nokkurar hlítar, mundi
vera hugarléttir að því að segja eitthvað á þessa leið við íslendinga: ,,Vér
getum ekki vakið þá frá dauðum, sem urðu hungurmorða á þessum öldum.
Forfeður vorir hefðu líka án efa hagnazt enn meir á íslandi, ef þeir hefðu haft
vit á að reka þar skynsamlegri viðskiptapólitík. Ekki tjóar heldur að jagast
út af peningum, sem fyrir löngu eru farnir í súginn og kæmi yður að litlu
haldi í lífsbaráttunni héðan af. En takið í guðanna bænum aftur við öllu því
herfangi frá þessum tíma, sem enn er í vorum fórum, og reynið svo að gleyma
því, sem ekki verður aftur tekið. Ef gömlu skinnbækurnar geta orðið yður
til harmabótar og yndisauka, ef þær eru brot af yðar sál, en ekki vorri, þá
eigið þér þær með fullum rétti 1“ Það hefur styrkt trú mína á mennina á þess-
um tvísýnu ólgutímum að mæta einmitt þessum skilningi hjá mönnum, sem
hátt ber í dönsku menningarlífi, og frétta af svipuðum ummælum í dönskum
blöðum. Slíkt vitnar um lausn af klafa trénaðra skoðana á eignarréttinum og
þeirrar þjóðrembingsfullu eigingirni, sem heldur dauðahaldi í kjörorðið
forna: Vœ tíictis I (Sigraðir menn verða að sætta sig við allt 1) *
V.
HtíaÖ er mönnum heimilt að selja og tíiÖ htíaða tíerÖi hafa menn rétt til
að \aupa ? Það er kunnara en um verði deilt, að nokkur hluti hinna íslenzku
handrita í Danmörku var fenginn þangað að láni, en aldrei skilað aftur.
Nokkuð var flutt utan samkvæmt konunglegri áskorun, er heita mátti jafn-
gild beinni fyrirskipun á þeim tímum. Árni Magnússon safnaði miklu, með-
* Úr liinu mikla safni Árna Magnússonar æskja íslendingar vitanlega aðeins hinna íslenzku
handrita. Fengi safnið af þeim ljósmynduð eftirrit (annaðhvort filmur eða ljósmyndir, að 6VO
miklu leyti, sem þau hafa ekki þegar verið gefin út í ljósprentuðum útgáfum, sbr. hina frægu
fornritaútgáfu Ejnars Munksgaards, Corpus codicum Islandicorum medii ævi), mundi fræða-
gildi safnsins haldast óskert að mestu. Munurinn á því, sem íslendingar endurheimtu, og því,
sem Danir héldu, yrði að nokkru leyti fólginn í minjagildi, sem er allt annað fyrir Dani en ís-
lendinga, og að nokkru leyti í möguleikanum á því að lesa hina erfiðustu ritstaði, þar sem venju-
legar ljósmyndir hrökkva ekki til. En til þess að ráða fram úr slíkum ritstöðum ættu íslenzkir
málfræðingar að vera öðrum færari framvegis eins og hingað til.