Helgafell - 01.10.1946, Page 63

GUÐBRANDUR JÓNSSON:
Um Garð-vist Islendinga á öldmni sem leið
Svo sem kunnugt er, höfðu íslenzkir
stúdentar þau forréttindi í Danmörku
fram til 1918 af fá allir bústað á
Garði og Garð-styrk, sem kallað var.
Þó að þau fríðindi væru misjafnlega
verðmæt á ýmsum tímum, verður því
ekki lýst, hverja feikna þýðingu þau
hafa í heild sínni haft fyrir íslenzka
menntastétt.
Garður (Regensen) er gamalt hús,
byggt á dögum Kristjáns IV; hann
liggur í hjarta Kaupmannahafnar, og
var herbergjakostur sá, er stúdentum
var þar boðinn, fram að síðustu
aldamótum, heldur ómerkilegur. Stúd-
entar bjuggu tveir og tveir saman í
tveimur mjög óásjálegum herbergjum,
og var stundum ekki gluggi nema á
öðru. Garði stjómaði háskólakennari,
sem kallaður var ,,prófastur‘‘, en
undir hann laut annar starfsmaður,
er kallaður var ,,varaprófastur“. Fær-
eyingar, íslendingar og stúdentar
Friðriksborgarlatínuskóla höfðu for-
gangsrétt að Garði fyrir öðmm, en
danskir stúdentar voru aðrir valdir úr
miklum umsækjendahóp eftir verð-
leikum, en svo voru háar prófseink-
unnir nefndar, og ennfremur eftir
efnahag.
Til skamms tíma var Garð-prófastur
Knud Fabricius, sem var prófessor
í sagnfræði. Hann hefur fyrir all-
mörgum árum ritað sögu Garðs
frá 1800 — 1918, og koma íslending-
ar sem von er, þar allmikið við.
Skal hér nú sumpart endursagt það,
sem íslendinga snertir í þessu riti, en
sumt verður þýtt orðrétt. Þó að ekki
komi þar öll kurl til grafar, er ýmis-
legt í því að finna, skemmtilegt og
fróðlegt varðandi Garð-vist íslend-
inga á þessu tímabili.
Það hefur stöðugt verið svo, að
miklu fleiri umsóknir hafa borizt um
Garð-vist og Garð-styrk, en hægt hef-
ur verið að sinna. Það gefur því að
skilja, að forréttur íslendinga hefur
ekki verið öfundlaus af Dana hendi,
og ágerðist það auðvitað eftir því sem
íslenzkum stúdentum fjölgaði. Það var
því afar algengt, að Garð-stjórnin
reyndi að fá þennan rétt íslendinga
takmarkaðan.
Arið 1829 varð prófessor, að nafni
Petersen, Garð-prófastur; var hann
guðfræðingur og virðist hafa verið
óvenjulega þröngsýnn og smásmugu-
legur. 1 sept. 1831 reyndi hann að
fá takmarkaða Garð-vist íslendinga.
Hann ritaði álit um málið og játaði
þar raunar, að sanngjarnt væri, að
íslendingar hefðu forgangsrétt fyrir
Dönum, þar eð þeir, við komu sína
til háskólans, gætu ekki búizt við því
að hitta fyrir kunningja eða vini, er
leiðbeindu þeim, og málið væri, að
minnsta kosti fyrst í stað, því