Helgafell - 01.10.1946, Blaðsíða 74

256
HELGAFELL
álfu. hefur öldum saman beðið eftir sínu skáldi — og ekkert af skáldum
síðari tíma var betur að því efni kominn en Guðmundur Kamban, sjálfur
strandhöggsmaður og landaleitari, einn hinn hugrakkasti og metnaðarmesti
af gáfumönnum Islands á síðari öldurn, og flestum þeirra líkari í lund,
feðrum vorum á söguöld landsins.
Hann átti trú gullaldar-íslendingsins á mátt sinn og megin. Hann átti
kapp hans og hetjulund, hinn stælta, heita vilja og þá ofurdirfð, sem ekki
lét sér í augum vaxa það, sem aðrir töldu ókleift, — hann átti líka hið harð-
skeytta og viðureignar-illa í fari feðra vorra, hið óvægna skap, ef honum
þótti, eða á móti blés. Hann var kynborinn niðji þeirra manna, sem forðum
létu í haf frá íslandi til þess að afla sér fjár og frægðar, víkinganna, sem
treystu á hjör sinn, og hirðskáldanna, sem hugðust að vinna sér dýra gripi
og hefðarsæti með mætti orðsins. Hann átti þrá þeirra eftir stærra og glæsi-
legra umhverfi en íslenzkum heimahögum, eftir ævintýrum afreksmanns í
útlöndum, og ást þeirra á stórmannlegum háttum og á ytri prýði, fögrum
klæðum, fögrum híbýlum — og frægu nafni.
Dreymdi nokkurn stærri drauma en hann, tefldi nokkur djarfar allra
þeirra manna, sem Einari Benediktssyni var gjarnast að kalla væringja nýja
tímans ? Hver hefði átt að skilja betur en hann hugdirfð, vonir og ósigra
landnemanna frá hinu liðfáa, máttarlitla þjóðfélagi á íslandi, sem fyrstir
hvítra manna sigldu til Vesturheims til þess að byggja nýja heimsálfu —
og urðu að gefast upp við það ? Hafði hann ekki sjálfur á unga aldri ætlað
að nema Vínland hið góða, gerast fyrstur fslendinga skáld á höfuðtungu
heimsins í hennar stærsta landi — og orðið að láta undan síga ? Var ekki
sú uppgjöf líka ósigur afreksmannsins frá of lítilli og of afskekktri úteyjar-
þjóð ? Þegar hann var ungur, hafði honum leikið hugur á að stunda nám
í Oxford, og ef hann hefði átt kost á því, þá hefði hann orðið rithöfundur
á enska tungu. En á þeim tímum taldi þjóð hans sig ekki hafa efni á því
að hafa stúdenta sína við nám annars staðar en í Kaupmannahöfn, og með
danskri hjálp. Kamban var of snemma á ferð í Vesturheimi — eins og
forfeður hans fyrir níu hundruð árum.
En kannske var hægt að ná marki sínu með því að halda áfram að
þýða bækur sínar á dönsku. Kannske var hægt að leggja undir sig heiminn
frá Danmörku, þar sem íslenzkir höfundar áttu betri aðstöðu en í nokkru
öðru landi, sérstaklega gagnvart þjóðarleikhúsinu. Þangað hvarf Kamban
aftur, eftir tveggja ára dvöl í New York, þar skrifaði hann bækur sínar á
íslenzku og dönsku næstu sautján árin (1917—1934), og fékkst jafnframt
við leikstjórn og filmstjórn, og var um skeið einn af leikstjórum konung-
lega leikhússins í Kaupmannahöfn. Hann vann í Danmörku stóra sigra og
beið tilfinnanlega ósigra, og smám saman urðu verk hans á þessum árum
kunn út um Evrópu. En hann gat ekki til lengdar unað við hinar misjöfnu,
oft kuldalegu viðtökur, sem verk hans fengu í Danmörku — hann fór að
sjá eftir því að hafa flutzt þangað að nýju. Hálffimmtugur tekur hann sig
upp og fer til Englands og ætlar nú öðru sinni að ná valdi á enskunni, ger-