Helgafell - 01.10.1946, Síða 90

272
HELGAFELL
um, sem vér höfum ekki áður gefið
gaum, og þá geta erlend og innlend
reynsla tekið höndum saman að auðga
þjóðina án þess að losa um rætur
hennar".
Þetta eru sannmæli, sem hver Is-
lendingur ætti að innræta sér vel og
breyta þar eftir. Greinin er einkar
frumleg og hin þarfasta hugvekja.
5.
Samlagning er grein um mælinga-
faraldur nútímans, sem höfundurinn
veitist harðlega að og telur sumu hinu
bezta í menningu okkar stafa hætta
af.
Hann getur fyrst hins og annars
efnislegs, sem leggja megi saman.
Ur fjórum einingum megi t. d. gera
ferfalt stærri einingu. En þegar um
lifandi verur, menn og aðra ein-
staklinga, sé að ræða, verður þetta
ekki gert, enda þótt samlagning lík-
amskrafta eigi sér stað. Og þegar
komi til samlagningar hinna andlegu
krafta manna, fari málið að vandast,
því að við kunnum engin ráð til þess
að leggja þá hluti saman, og svo getur
meira að segja farið, að samlagningin
snúist í frádrátt. Er vitnað þessu til
stuðnings í orð Platóns: ,,Það hef ég
oft undrazt, Aþenumenn, að þér eruð
skynsömustu menn, þegar ég tala við
yður hvern um sig, en þegar þér kom-
ið allir saman, hagið þér yður eins
og fáráðlingar“.
Þá leiðir höfundurinn rök að því,
að ekkert fé geti borið þúsundfaldan
ávöxt nema það, sem gengur í þjón-
ustu andlegra hluta. Og um frjósemi
andans segir hann meðal annars
þessi spaklegu orð.
„Mörgum manni hættir við að
spara sjálfan sig og minnast hins
alkunna stærðfræðilögmáls: Það eyð-
ist allt, sem af er tekið. En undir
eins og kemur yfir á landamærasvið
efnis og anda, hið lífræna svið, kem-
ur fram segulskekkja í áttavita töl-
vísinnar. Steinn og málmur slitna
seint, en slitna bótalaust. En lífið
bætir oft slit og áreynslu tvennum
eða þrennum gjöldum. Það rýrnar
og hrörnar við sparnað, en magnast
við slit og auðgast við örlæti. Ef
menn eru svo gætnir og sínkir, að
þeir tíma ekki að segja né skrifa
hugsanir sínar, rýmist aldrei til í hug-
anum. Hugsanir verða ekki fyrndar
eins og hey eða smjörbelgir. Afleið-
ingin verður sú ein, að menn tönnlast
á því sama við sjálfa sig alla ævina,
snúast í tjóðurbandi endurtekninga og
verða þröngsýnir sérvitringar".
Þessu næst snýr höfundurinn sér al-
veg að mælingunum. Segir hann að sú
stefna sé nú mjög ofarlega í heimin-
um, að allt eigi að mæla og ekki
verði felldur öruggur dómur um neitt,
nema hann sé á tölum reistur. Þetta
sé lofsvert, ef það sé rétt skilið og í
hófi haldið og sjálfsagt að mæla sem
réttast allt, sem mælt sé. ,,En um leið
verður að gera sér ljóst“, segir hann,
,,að sumt verður aldrei mælt, einmitt
af því, að lög tölvísinnar ná ekki til
þess og mælingin er hagnýt stærð-
fræði. Og þetta sumt er einmitt hið
verðmætasta í tilverunni. Allar slíkar
mælingar verða því torsóttari sem
ofar dregur. 1 sálarfræðinni verður
mælingum komið við um einföldustu
viðbrigði og skynjanir, um vissar teg-
undir næmi og minnis. En enginn
kann að mæla frumleik í hugsun,
göfgi tilfinninga né siðferðisþrek.
Þar verða menn eftir sem áður að
baslast áfram með hinn talnalausa